Przypominamy, że 20 lutego 2006 r. wchodzą w życie istotne dla całego obrotu gospodarczego i konsumenckiego zmiany do Kodeksu cywilnego oraz ustawy o kredycie konsumenckim, mające przede wszystkim na celu ukrócenie procederu zastrzegania w umowach wygórowanych odsetek.
Jeszcze na etapie projektów ustawy antylichwiarskiej wydawało się, że wysokość tzw. odsetek maksymalnych ustalona zostanie na poziomie 133%, 150% czy nawet dwukrotności odsetek ustawowych. Gdyby tak się stało, ustawodawca przyznałby Radzie Ministrów możliwość późniejszej korekty górnego limitu oprocentowania przy okazji zmian stopy odsetek ustawowych.
Wyszło inaczej - o wysokości odsetek maksymalnych faktycznie decydować będzie Rada Polityki Pieniężnej ustalając wysokość stopy kredytu lombardowego. Odsetki maksymalne mają bowiem wynosić czterokrotność tej stopy. Jeżeli RPP postanowi obniżyć stopy procentowe, wówczas odpowiednio obniży się maksymalny pułap wysokości odsetek, i odwrotnie. Oznacza to, że po każdej zmianie, w szczególności obniżce stopy lombardowej zarówno banki, instytucje finansowe, jak i zwykli przedsiębiorcy czy osoby prywatne zawierające np. umowy pożyczki będą musiały zważać, by oprocentowanie wynikające z danej umowy nie przekroczyło maksymalnego pułapu.
Odsetki maksymalne dotyczyć będą nie tylko tzw. odsetek kapitałowych (np. oprocentowania pożyczki), lecz również odsetek za opóźnienie (czyli tzw. odsetek karnych), choć niektórzy zgłaszają odmienne poglądy, twierdząc, że limitowane będą wyłącznie odsetki od kapitału.
Od 20 lutego 2006 r. maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). Jeżeli do tego czasu stopa kredytu lombardowego utrzyma się na poziomie 6%, odsetki maksymalne wynosić będą (przynajmniej na początku) 24% w skali roku. |
Będą sankcje
Jakie będą konsekwencje zastrzeżenia w umowie wbrew nowym przepisom odsetek wyższych niż maksymalne? To już zależy od tego czy będzie to umowa o kredyt konsumencki zawierana z konsumentem, czy innego rodzaju kontrakt.
W tym drugim przypadku konsekwencją wprowadzenia do umowy lichwiarskich odsetek będzie nieważność danego postanowienia. Zamiast tego wierzycielowi należeć się będą wyłącznie odsetki maksymalne. Stanowić o tym będzie art. 359 § 22 Kodeksu cywilnego. Dłużnik nie będzie musiał przy tym występować do sądu celem ustalenia nieważności określonego zapisu w umowie. Zamiast tego może po prostu zapłacić wierzycielowi odsetki maksymalne. Dochodzenie przez wierzyciela pozostałej sumy z góry skazane będzie na niepowodzenie.
Jeżeli natomiast zastrzeżenie lichwiarskich odsetek znajdzie się w umowie o kredyt konsumencki, wówczas przedsiębiorcę czekać będzie nie tylko wspomniana wyżej sankcja cywilnoprawna, lecz również karna. W ustawie o kredycie konsumenckim wkrótce obowiązywać zacznie przepis art. 18a, zgodnie z którym kto, zawierając z konsumentem umowę o kredyt konsumencki, pobiera korzyści majątkowe przewyższające wysokość odsetek maksymalnych określonych przez ustawę lub zastrzega sobie pobieranie tych korzyści, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
WAŻNE! Zakaz zastrzegania odsetek wyższych niż maksymalne nie będzie dotyczył umów zawartych przed dniem 20 lutego 2006 r., tj. przed wejściem w życie tzw. ustawy antylichwiarskiej. |
Tamy przed obejściem odsetek maksymalnych
Odsetki maksymalne uderzą przede wszystkim w popularne w naszym kraju instytucje finansowe udzielające szybkich, lecz drogich kredytów, a także w lombardy udzielające wysokooprocentowanych pożyczek pod zastaw. Pośrednio odczują to także większe banki, które wprawdzie już dziś spokojnie mieszczą się ze średnim oprocentowaniem w limicie odsetek, jaki wkrótce zacznie obowiązywać, lecz ich klientami są takie spółki jak np. Provident. Poszukiwane są więc sposoby na ominięcie nowych regulacji. Ustawodawca nie ułatwił im jednak zadania przewidując dwa podstawowe zabezpieczenia przed tego rodzaju praktykami.
Po pierwsze, Kodeks cywilny stanowić będzie, że postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego (nowy art. 359 § 23). W takim przypadku stosować się będzie przepisy ustawy. Oznacza to, że odsetki wyższe niż maksymalne nie mogą być zastrzeżone w umowie nawet za wyraźną zgodą strony, która takie odsetki miałaby zapłacić. W razie natomiast poddania określonego stosunku zobowiązaniowego (np. powstałego z umowy sprzedaży na raty) prawu państwa obcego, będzie miało ono zastosowanie do danej umowy za wyjątkiem polskich regulacji dotyczących odsetek maksymalnych.
Stawiając tamę dla wysokiego oprocentowania parlament wziął również pod uwagę ewentualną możliwość obchodzenia tego zakazu poprzez zastrzeganie różnego rodzaju innych opłat przez przedsiębiorców, które suma sumarum zrekompensowałyby im zmniejszone wpływy z odsetek, kosztem oczywiście klientów (np. kupujących na raty, zaciągających pożyczki). Przeciwdziałać ma temu przepis, zgodnie z którym łączna kwota wszystkich opłat, prowizji oraz innych kosztów związanych z zawarciem umowy o kredyt konsumencki, nie może przekroczyć 5% kwoty udzielonego kredytu konsumenckiego. Od tego przewidziane są jednak wyjątki. Wyłączeniem objęte będą udokumentowane lub wynikające z innych przepisów prawa koszty związane z ustanowieniem, zmianą lub wygaśnięciem zabezpieczeń (np. opłata za wpis zastawu rejestrowego do rejestru zastawów) i ubezpieczeń (w tym kosztów ubezpieczenia spłaty kredytu na wypadek śmierci, inwalidztwa, choroby lub bezrobocia konsumenta). W związku z tym należy oczekiwać zacieśnienia współpracy pomiędzy bankami i instytucjami finansowymi a zakładami ubezpieczeń.
Podstawa prawna: ustawa z dnia 7.07.2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 157, poz. 1316).
Gazeta Podatkowa Nr 206 z dnia 2005-12-29
