Podatek od spadków i darowizn: kto i kiedy musi go zapłacić?

Spadek jest pojęciem prawnym polegającym na przeniesieniu własności na osobę lub osoby uprawnione do ich otrzymania po śmierci osoby, która je posiadała. Spadek można odziedziczyć zarówno po najbliższych krewnych (np. rodzicach, dziadkach, rodzeństwie), jak i po osobach, które nie są spokrewnione (np. przyjaciołach, współmałżonku). Podobnie, jak w przypadku darowizn stopień pokrewieństwa będzie miał znaczenie jeśli chodzi o kwestie podatkowe, które się z tym wiążą. 

Często zapominamy, że w Polsce funkcjonuje podatek od spadków i darowizn, który należy uregulować, aby uniknąć problemów w relacjach z fiskusem. Ustawa reguluje przy tym nie tylko obowiązujące stawki podatku, ale definiuje również limity kwotowe i stopień pokrewieństwa, które pozwolą na niezapłacenie podatku. Warto mieć jednak równocześnie świadomość, że nawet w takim przypadku konieczne może być zgłoszenie tego faktu urzędowi skarbowemu. W przeciwnym wypadku podatnik może utracić prawo do zwolnienia albo narazić się na poważniejsze konsekwencje. Warto dowiedzieć się wobec tego więcej na temat podatku od spadków i darowizn oraz grup podatkowych, które zdecydują o możliwości zastosowania zwolnienia.

Podatek od spadków i darowizn: czego dotyczy?

Szczegółowo kwestię podatku od spadków i darowizn określa ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z nią podlega mu nabycie przez osoby fizyczne rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub wykonywanych na jej terytorium praw majątkowych z tytułu:

• dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;
• darowizny, polecenia darczyńcy;
• zasiedzenia;
• nieodpłatnego zniesienia współwłasności;
• zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;
• nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności;
• nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci;
• nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika na wypadek jego śmierci.

Choć podatek od spadków i darowizn kojarzy się bezpośrednio z podstawowymi formami spadków i darowizn, w rzeczywistości katalog czynności, które doprowadzą do powstania obowiązku podatkowego jest, jak widać, nieco szerszy. Warto mieć tego świadomość, aby prawidłowo rozliczyć się z fiskusem. Artykuł drugi ustawy o podatku od spadków i darowizn wskazuje także, że należy go opłacić w sytuacji, w której dotyczą rzeczy znajdujących się za granicą lub wykonywanych za granicą praw, o ile nabywca w chwili otrzymania darowizny lub otwarcia spadku był obywatelem Polski lub miał miejsce stałego pobytu na jej terytorium.

Podatek od spadku

Podatek od spadku należy odprowadzić zarówno wtedy, kiedy spadkobierca otrzymał go na mocy testamentu spadkodawcy, jak i wtedy, kiedy otrzymał go na mocy dziedziczenia ustawowego. Jak wynika z ustawy o podatku od spadków i darowizn, podatkiem od spadków objęty jest również zachowek, a także nabycie jednostek uczestnictwa czy praw do wkładu oszczędnościowego w wyniku dyspozycji uczestnika na wypadek jego śmierci.

Jednocześnie istnieje jednak lista wyłączeń, wskazująca, kiedy nie trzeba będzie regulować podatku od spadku, należą do nich m.in.:

• otrzymanie w drodze spadku zapisu windykacyjnego, darowizny praw autorskich i pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych, wzorów zdobniczych i wierzytelności wynikających z nabycia tych praw,
• dziedziczenie środków z pracowniczego programu emerytalnego,
• dziedziczenie środków z pracowniczego planu kapitałowego,
• dziedziczenie środków z otwartego funduszu emerytalnego,
• dziedziczenie środków z indywidualnego konta emerytalnego oraz indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego,
• dziedziczenie kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie ZUS.

Sprawdź również: Jak uniknąc podatku od darowizny?

Kwota wolna od podatku przy podatku od spadków i darowizn

Kluczowe znaczenie w kontekście obowiązku zapłacenia podatku od spadków i darowizn odgrywa kwota wolna od podatku. Jej wysokość jest uzależniona od grupy podatkowej, w której znajduje się spadkodawca lub darczyńca i beneficjent:

• w I grupie podatkowej kwota wolna wynosi 10 434 zł. Do I grupy podatkowej zaliczają się teściowie, zięć oraz synowa.
• w II grupie podatkowej to 7 878 zł. Do II grupy podatkowej zaliczają się zstępni rodzeństwa (siostrzeniec, bratanek), rodzeństwo rodziców (wujek, ciotka), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa (przykładowo mąż siostry), rodzeństwo małżonków (np. brat żony – szwagier), małżonkowie rodzeństwa małżonków (przykładowo mąż siostry męża), małżonkowie innych zstępnych.
• w III grupie podatkowej to 5 308 zł. Do III grupy podatkowej zaliczają się wszystkie osoby, które nie pojawiły się w dwóch poprzednich grupach..

Co ważne: nie ma przy tym znaczenia kwota wyłącznie jednej transakcji, ale łączna kwota wszystkich przedmiotów i środków finansowych otrzymanych od konkretnej osoby w ciągu 5 lat. Jeżeli ta będzie wyższa od kwoty wolnej od podatku, konieczne będzie zgłoszenie tego faktu do urzędu skarbowego, a jeżeli nie będzie możliwe zastosowanie zwolnienia, również odprowadzenie podatku od spadków i darowizn.

Sprawdź również: Kiedy trzeba zapłacić opłatę planistyczną?

Stawki podatku od spadków i darowizn

Również wysokość podatku od spadków i darowizn będzie uzależniona od grupy podatkowej oraz kwoty, którą otrzymał beneficjent.

Zwolnienie z podatku od spadku i darowizn

Poza trzema grupami podatkowymi, decydującymi o wysokości podatku od spadków i darowizn, istnieje jeszcze zerowa grupa podatkowa, w której skład wchodzą:

• małżonkowie,
• rodzeństwo,
• rodzice, dziadkowie, pradziadkowie,
• dzieci, wnuki, prawnuki,
• osoby przebywające w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej lub regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej i ich opiekunowie,
• pasierb, pasierbica,
• ojczym i macocha.

W zerowej grupie podatkowej możliwe jest uzyskanie całkowitego zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Nie oznacza to jednak, że faktu otrzymania takiej darowizny nie należy zgłosić fiskusowi. W przypadku przekroczenia kwoty wolnej od podatku dla I grupy podatkowej (wartość majątku nabytego przekracza 10 434 zł) należy złożyć w urzędzie skarbowym formularz SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od otrzymania spadku lub darowizny. W przeciwnym wypadku darowizna może zostać opodatkowana karną stawką w wysokości 20% wartości przedmiotu darowizny czy spadku.

W przypadku darowizny niezwykle ważne jest również jej udokumentowanie. Środki pieniężne najlepiej przekazać w formie przelewu lub przekazu pocztowego, ponieważ urząd skarbowy może oczekiwać przedstawienia stosownego potwierdzenia, a deklaracja przekazania darowizny w formie pieniężnej bywa często kwestionowana.

Podatek od spadku po rodzicach: czy trzeba będzie go zapłacić?

Podatnicy szczególnie często poszukują odpowiedzi na pytanie, czy trzeba będzie zapłacić podatek od spadku po rodzicach lub otrzymanych od nich darowizn. Oczywiście w świetle przepisów w takiej sytuacji przysługuje zwolnienie, a od niedawna w taki sam sposób jak biologiczni rodzice traktowani są również opiekunowie w rodzinach zastępczych czy rodzinnych domach dziecka i podobnych instytucjach. Nadal trzeba jednak pamiętać o zgłoszeniu tego faktu do urzędu skarbowego w przypadku przekroczenia kwoty wolnej od podatku.