Transformacja energetyczna w Europie, jak również w Polsce, jest obecnie jednym z najważniejszych wyzwań na drodze do zrównoważonego rozwoju i bezpieczeństwa energetycznego, zwłaszcza w kontekście rosnących napięć geopolitycznych. W ostatnich latach, szczególnie po inwazji Rosji na Ukrainę, stało się jasne, że transformacja ta nie jest już wyłącznie kwestią ekologiczną, lecz ma kluczowe znaczenie dla stabilności gospodarczej i geopolitycznej. Raport Draghiego z września 2024 roku wyraźnie pokazuje, że Unia Europejska musi przyspieszyć swoje działania w obszarze energetyki, innowacji oraz zwiększenia konkurencyjności, aby sprostać wyzwaniom, jakie niosą ze sobą zmiany na światowych rynkach energii.
Bieżąca sytuacja geopolityczna i raport Draghiego
Raport Draghiego koncentruje się na trzech kluczowych wyzwaniach, przed którymi stoi Europa: luka inwestycyjna, dekarbonizacja oraz bezpieczeństwo energetyczne i geopolityczne. Napięcia geopolityczne, zwłaszcza działania Rosji, które spowodowały wstrząs na globalnych rynkach energii, unaoczniły ogromną zależność UE od zewnętrznych dostawców energii. Obecna sytuacja wymaga pilnych działań, aby zredukować tę zależność i uniezależnić gospodarki europejskie od ryzyk związanych z dostawami surowców energetycznych, takich jak gaz czy ropa, szczególnie z Rosji.
Europa musi teraz sprostać wyzwaniu inwestycyjnemu – luka inwestycyjna między UE a USA i Chinami stale się pogłębia. Według raportu Draghiego, w ostatniej dekadzie skumulowany wzrost PKB w UE wyniósł zaledwie 15%, podczas gdy w USA osiągnął prawie 30%, a w Chinach aż 75%. Tak znaczne różnice wynikają przede wszystkim z braku wystarczających inwestycji w innowacyjne technologie, takie jak sztuczna inteligencja, cyfryzacja czy zielona energia.
W Polsce w ramach transformacji cyfrowej wdrażane są także rozwiązania, które wspierają rozwój przedsiębiorczości. We wrześniu 2024 roku Ministerstwo Cyfryzacji oraz Bank Gospodarstwa Krajowego zawarli umowę umożliwiającą przedsiębiorcom korzystanie z pożyczek na transformację cyfrową opartą na technologiach chmurowych, sztucznej inteligencji, Internecie Rzeczy oraz big data. Projekt ten stanowi ważną część Krajowego Planu Odbudowy (KPO), a łączna kwota dostępnego instrumentu finansowego dla przedsiębiorców wynosi 650 mln euro. Europa, aby nadążyć za swoimi konkurentami, musi znacząco zwiększyć nakłady na te obszary, zwłaszcza w kontekście globalnej rywalizacji o dominację w sektorze nowych technologii i energii odnawialnej.
Raport Draghiego wskazuje także na potrzebę przeprowadzenia kompleksowej dekarbonizacji gospodarek europejskich, która jednocześnie zwiększy ich konkurencyjność. To wyzwanie nabiera szczególnej wagi w kontekście rosnących cen energii, które stanowią obecnie jedną z głównych barier dla rozwoju gospodarczego w UE. Warto zauważyć, że w krajach takich jak Polska, transformacja energetyczna postępuje, ale tempo tych zmian jest wciąż niewystarczające. Jednocześnie raport Draghiego podkreśla, że oprócz inwestycji w energię odnawialną, niezbędne jest stworzenie europejskiego rynku zbrojeń oraz uniezależnienie się od dostawców technologii i farmaceutyków, co wpisuje się w szerszą strategię budowy niezależności gospodarczej UE.
Transformacja energetyczna w Polsce – co już się udało
W Polsce transformacja energetyczna nabrała tempa, choć wyzwania są ogromne. Wrzesień 2024 roku był przełomowym miesiącem dla polskiego sektora energetycznego – udział węgla w produkcji energii spadł do 48%, podczas gdy dekadę wcześniej wynosił 85%. To istotny krok w kierunku dekarbonizacji, ale polska gospodarka wciąż pozostaje jedną z najbardziej emisyjnych w Unii Europejskiej. W ostatnich latach Polska zainwestowała znaczne środki w odnawialne źródła energii, jednak kluczowe wyzwania, takie jak modernizacja infrastruktury przesyłowej, pozostają nadal nierozwiązane.
Ostatnie miesiące to okres istotnego przyśpieszenia w tym obszarze - Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) podpisał trzy kluczowe umowy dotyczące finansowania transformacji energetycznej w ramach Krajowego Planu Odbudowy (KPO). Program „Zielona transformacja miast” dysponuje środkami w wysokości 8,9 mld euro, które mają wspierać inwestycje w odnawialne źródła energii, zeroemisyjny transport publiczny oraz termomodernizację budynków. Jest to istotny krok w stronę ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz zwiększenia efektywności energetycznej, zwłaszcza w mniejszych miastach. Ponad 50% miast objętych programem to miejscowości poniżej 100 tysięcy mieszkańców, co pokazuje, że Polska skutecznie decentralizuje swoje wysiłki transformacyjne.
Ponadto, Polska intensywnie rozwija sektor morskiej energetyki wiatrowej, który jest kluczowym elementem w procesie dekarbonizacji. Umowa podpisana między BGK a Ministerstwem Aktywów Państwowych przewiduje wsparcie dla projektów offshore, które mają dostarczyć co najmniej 3 GW mocy. To znaczący krok w kierunku uniezależnienia się od paliw kopalnych oraz wzmocnienia polskiego sektora OZE.
Ilościowe efekty dotychczasowej transformacji
Pod względem ilościowym, Polska zrealizowała już istotne kroki w kierunku transformacji energetycznej. Zasoby finansowe w wysokości 8,9 mld euro na inwestycje w ramach „Zielonej transformacji miast” oraz 4,78 mld euro na rozwój morskiej energetyki wiatrowej stanowią istotny impuls do dalszego rozwoju zielonej energii w Polsce.
W 2024 roku udział energii odnawialnej w polskim miksie energetycznym wzrósł do 20%, co jest znaczącym osiągnięciem, zważywszy na historyczne uzależnienie Polski od węgla. Równocześnie, zmniejszenie udziału węgla do 48% jest krokiem naprzód, ale wciąż pozostaje wiele do zrobienia, aby osiągnąć cele klimatyczne UE do 2050 roku.
Kluczową kwestią jest także efektywne wykorzystanie środków z Krajowego Planu Odbudowy, które mają wspierać transformację infrastrukturalną i technologiczną. W szczególności najbliższe kwartały to przede wszystkim duże inwestycje w sieci przesyłowe oraz magazyny energii, których rozwój pozwoli na przyłączanie kolejnych jednostek wytwórczych z sektora OZE. I w tym obszarze istotną rolę odegrają środki z Funduszu Wsparcia Energetyki w wysokości 70 mld PLN.
Przyszłość transformacji energetycznej w Polsce i Europie
Pomimo dotychczasowych sukcesów, transformacja energetyczna w Polsce i Europie wymaga dalszych działań. Przede wszystkim konieczne jest zwiększenie zdolności przesyłowych i modernizacja sieci energetycznych, które umożliwią integrację coraz większych ilości energii odnawialnej. Raport Draghiego wskazuje na potrzebę podwojenia inwestycji w OZE do 2050 roku, aby Europa mogła zrealizować swoje cele klimatyczne. Dla Polski oznacza to konieczność dalszego rozwoju morskiej energetyki wiatrowej, fotowoltaiki oraz efektywności energetycznej w budynkach i przemyśle.
W kontekście geopolitycznym, Europa musi także zbudować wspólny rynek zbrojeń oraz uniezależnić się od dostawców technologii z Chin i innych państw trzecich. To wyzwanie dotyczy również Polski, która musi zwiększyć swoją samowystarczalność technologiczną, zwłaszcza w obszarze nowoczesnych technologii energetycznych.
Przyszłość transformacji energetycznej w Polsce wiąże się również z odbudową Ukrainy po wojnie. Polskie firmy, we współpracy z BGK, mogą odegrać kluczową rolę w odbudowie ukraińskiego sektora energetycznego, co z jednej strony będzie wspierać transformację energetyczną naszego sąsiada, a z drugiej przyczyni się do wzmocnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski.
Podsumowując, transformacja energetyczna w Polsce i Europie jest procesem długofalowym, który wymaga znaczących inwestycji, modernizacji infrastruktury oraz innowacji technologicznych. Dotychczasowe sukcesy pokazują, że jesteśmy na właściwej drodze, ale aby osiągnąć cele klimatyczne i zbudować konkurencyjną gospodarkę opartą na energii odnawialnej, konieczne są dalsze, zdecydowane działania i BGK ma tu swoją kluczową rolę do odegrania.
Autor: prof. Marta Postuła, pierwsza wiceprezes Banku Gospodarstwa Krajowego