Autocenzura przez social media i presja biznesu
Autorzy raportu oceniają, że w Europie doszło do regresu demokratycznego, który wpłynął negatywnie również na stan wolności akademickiej. Od czasu epidemii Covid-19 nasiliły się zaś presja z zewnątrz na wspólnotę akademicką, a także przypadki nękania i zastraszania.
W raporcie wskazano, że choć większe zaangażowanie sektora prywatnego w działalność akademicką jest postrzegane jako pozytywne, to rosnąca zależność od źródeł z funduszy prywatnych może spowodować wzrost presji, by dostosować się do interesów fundatorów. Portale społecznościowe (social media) są z kolei ważnym czynnikiem, który – według autorów raportu – odpowiada za rosnącą liczbę przypadków autocenzury naukowców, zwłaszcza na początku kariery.
Polska w liczbach: wynik 0,75
O Polsce mowa jest w raporcie w odniesieniu do okresu do 2024 roku. W Indeksie Wolności Akademickiej, który ocenia stan wolności akademickiej w 179 krajach, Polska uzyskała w 2024 roku wskaźnik 0,75 – przy średniej w RE wynoszącej 0,80. Indeks bierze pod uwagę pięć elementów: wolność badań i nauczania, autonomię instytucjonalną, wolność wymian akademickich i rozpowszechniania, poszanowanie integralności kampusu, akademicką wolność słowa.
Sprawa badaczy Holokaustu i Akademia Kopernikańska
W części na temat przepisów prawnych wpływających na wolność akademicką w krajach RE raport wymienia, w odniesieniu do Polski, pozew o zniesławienie wytoczony w 2021 roku dwojgu naukowcom zajmującym się tematyką Holokaustu. Raport nie wymienia ich nazwisk; chodziło o Jana Grabowskiego i Barbarę Engelking. Sąd pierwszej instancji nakazał im przeproszenie powódki, sąd drugiej instancji – jak wskazano w raporcie – uchylił ten wyrok, powołując się na znaczenie swobody w badaniach naukowych.
W innym miejscu raport wymienia utworzoną w Polsce w 2022 roku Akademię Kopernikańską jako przykład powoływania przez władze instytucji mających wzmocnić wpływ ideologiczny rządu.
Polska jest w raporcie wymieniona jako jeden z tych krajów europejskich, gdzie od 2008 roku zwiększyło się publiczne finansowanie systemu szkolnictwa wyższego.
W raporcie znalazło się zalecenie, by Rada Europy i kraje członkowskie rozważyły wzmocnienie istniejących zapisów prawnych, aby skuteczniej bronić wolności akademickiej.
Anna Wróbel (PAP)
awl/ piu/