Bankowy Fundusz Gwarancyjny: czy nasze pieniądze są naprawdę bezpieczne?

W dzisiejszych czasach przechowywanie kapitału na bankowych rachunkach i w ramach innych narzędzi oferowanych przez instytucje finansowe jest tak oczywiste, że niemal nikt nie zaprząta sobie głowy katastroficzną myślą o tym, że możemy ich nie odzyskać. Powodów do niepokoju dostarczają jednak nie tylko scenariusze filmowe, ale również realne wydarzenia. 

W latach 1989-2019 w Polsce doszło do upadłości łącznie 137 instytucji finansowych, w tym banków spółdzielczych i SKOK-ów, a także 6 banków komercyjnych. W 2021 roku były obawy o możliwą upadłość Getin Noble Bank, lecz ostatecznie sytuacja została rozwiązana poprzez przymusowe działania restrukturyzacyjne, bez formalnej deklaracji bankructwa.

Czy więc jest się czego bać? I tak, i nie. Jeżeli odpowiedzialnie podchodzimy do swoich finansów i kapitał przechowujemy tylko w instytucjach operujących legalnie na rynku finansowym, nie ma powodu do niepokoju. Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) powstał z myślą o tym, aby w krytycznym momencie chronić interes klientów.

Czym jest Bankowy Fundusz Gwarancyjny?

Banki to szczególne rodzaje przedsiębiorstw. Z jednej strony to podstawowe podmioty na rynku finansowym, więc siłą rzeczy muszą kojarzyć się ze stabilnością, rozsądkiem i sumiennością. Z drugiej – jak wszystkie firmy – podejmują również decyzje inwestycyjne, a te wiążą się z określonym ryzykiem. Jako że znaczna część pieniędzy banków należy do ich klientów, dlatego też tracąc, narażają nie tylko swój kapitał. W niemal wszystkich cywilizowanych państwach istnieje system gwarancji depozytów. Przybiera wprawdzie różne nazwy, inaczej może wyglądać podejście np. do wysokości ubezpieczonych środków, ale jego funkcja jest wszędzie taka sama: jest nią ochrona interesu klientów w przypadku upadłości banku.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) to instytucja powołana w Polsce w 1995 roku w celu zabezpieczania depozytów klientów banków. Głównym celem BFG jest ochrona depozytów, które klient posiada w banku. Działa to na zasadzie gwarancji, która pokrywa określoną kwotę depozytów w przypadku niewypłacalności banku.

BFG gromadzi środki na specjalnym funduszu gwarancyjnym, który jest zasilany przez składki od wszystkich banków działających na terenie Polski. Składka ta jest obliczana na podstawie wartości zgromadzonych depozytów gwarantowanych w danym banku. 

Historia gwarancji bankowych

Historia bankowych funduszy gwarancyjnych, co znamienne, jest blisko związana z historią kryzysów finansowych. Pierwszy z nich – amerykańska Federalna Korporacja Ubezpieczenia Depozytów (Federal Deposit Insurance Corporation) powstała 16 czerwca 1933 roku. Jej utworzenie przez prezydenta Franklina Delano Roosevelta było przede wszystkim związane z katastrofą gospodarczą, do jakiej doprowadziła wielka depresja, trwająca w latach 1929-1939.

Doszło wówczas do zamknięcia niemal 1/3 amerykańskich banków, a zdecydowana większość osób posiadających w nich depozyty straciła oszczędności swojego życia. Od tamtego czasu wszystkie banki muszą korzystać jednak z FDIC, a kwota gwarantowana wynosi 250 tys. dolarów. 

Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym

BFG powstał na mocy ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym z 14 grudnia 1994 roku. Początkowo gwarantował depozyty do wysokości 22500 euro, a i to w niepełnym wymiarze, czyli 90 procentach. Obecnie kwota ta urosła do 100 tys. euro gwarantowanych w 100 procentach. 

Obowiązujący w tej chwili tekst ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji pochodzi z 10 czerwca 2016 roku. Przystosowała ona polski system do wymogów nałożonych przez dyrektywy Parlamentu Europejskiego. BFG stał się tym samym jednym z podstawowych podmiotów na polskim rynku bankowym, którego kompetencje sprowadzają się nie tylko do gwarantowania depozytów, ale również dbania o stabilność całego sektora.

Kompetencje Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

Podstawowym aspektem działania BFG jest gwarantowanie wypłaty środków deponentów do określonej w ustawie wysokości, wynoszącej równowartość 100 tysięcy euro na jednego deponenta. Co ważne w przypadku rachunków wspólnych kwota ta ulega pomnożeniu przez liczbę właścicieli. 

Środki powinny być wypłacone przez BFG w ciągu 7 dni od daty złożenia wniosku o upadłość banku i zawieszenie jego działalności przez Komisję Nadzoru Finansowego.  Ochronie Bankowego Funduszu Gwarancyjnego podlegają zarówno depozyty złotowe, jak i te w walutach obcych i objęte nimi są wszystkie podmioty wyszczególnione w ustawie. 

BFG spełnia również ważną rolę dla stabilizacji całego systemu bankowego. Poza objęciem depozytów gwarancjami przetwarza również informacje na temat działalności banków i SKOK-ów, udziela pomocy finansowej instytucjom, którym grozi niewypłacalność, oraz nadzoruje proces łączenia się banków borykających się z problemami z innymi podmiotami, które zagwarantują ich płynność. Oprócz tego BFG nabywa wierzytelności kas, udziela wsparcia podmiotom przejmującym zobowiązania i sprawuje kontrolę nad instytucjami operującymi na rynku.

Jak wygląda wypłata środków z Funduszu Gwarancyjnego?

Gdy bank ogłosi niewypłacalność lub gdy zostanie podjęta decyzja o likwidacji banku, BFG zwraca zgromadzone w tym banku depozyty gwarantowane do kwoty 100 000 euro na depozytariusza (lub równowartość tej kwoty). Limit gwarancji 100 tysięcy euro dotyczy każdego ze współposiadaczy rachunku w przypadku wspólnego konta. Dodatkowo warto wspomnieć, że w razie bankructwa kilku instytucji finansowych, właściciel otrzyma zwrot w tym limicie dla każdego konta osobno.

Dodatkowo, specjalna ochrona na poziomie do 200 tys. euro na okres trzech miesięcy obejmuje fundusze pochodzące z:

• Wypłaty ubezpieczenia na życie lub ubezpieczenia z tytułu dożycia określonego wieku.

• Nabycia spadku.

• Wypłaty ubezpieczenia NNW.

• Wykonania podziału majątku po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej.

• Wypłaty odprawy pieniężnej.

• Sprzedaży domu lub mieszkania niezwiązanego z prowadzoną działalnością gospodarczą.

• Wypłaty odprawy emerytalnej lub rentowej.

• Otrzymania odszkodowania za szkodę wyrządzoną przestępstwem lub przyznane jako zadośćuczynienie za doznaną krzywdę na podstawie art. 552 Kodeksu postępowania karnego.

Suma ta nie może przekroczyć różnicy pomiędzy 200 000 euro a wartością środków.

Po ogłoszeniu upadłości (formalnie z “dniem spełnienia warunku gwarancji”) przez bank lub SKOK instytucja sporządza listę osób uprawnionych do otrzymania gwarancji. Bankowy Fundusz Gwarancyjny jest następnie zobligowany do wskazania miejsca i czasu ich wypłaty. Wypłata środków gwarantowanych musi mieć miejsce w ciągu 7 dni od dnia zawieszenia działalności banku lub SKOK-u. Jest to procedura przeprowadzana na wniosek klienta. Musi on zostać zidentyfikowany na podstawie dokumentu tożsamości i wtedy złożyć dyspozycję wypłaty środków w gotówce lub poprzez przelew na rachunek. 

5 lat do końca roku to maksymalny czas, jaki mają klienci, by złożyć dyspozycję o wypłatę środków.

Skąd BFG ma środki?

Aby zapewnić wypłatę depozytów, Bankowy Fundusz Gwarancyjny musi operować olbrzymimi kwotami. Środki w głównej mierze pozyskuje od samych instytucji finansowych: wszystkie zobligowane są do regulowania ustalonych opłat rocznych. Oprócz tego BFG osiąga również dochody z tytułu pożyczek, dotacje udziela mu również Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski oraz podmioty zagraniczne. 

27 lutego 2023 r., Rada Bankowego Funduszu Gwarancyjnego zdecydowała, że całkowita suma składek, jaką banki wpłacą do BFG w roku 2023, wyniesie 1,455 miliarda złotych. Do funduszu gwarancyjnego banków nie wpłynie żadna składka. Na tle roku 2022, kiedy to suma składek wynosiła łącznie 2,195 miliarda złotych, a pierwotnie zaplanowana kwota w lutym 2022 r. wynosiła 3,701 miliarda złotych, stanowi to zauważalną redukcję. Sumaryczna ilość środków gwarantowanych wynosi w chwili obecnej blisko 20 mld zł.

Czego nie obejmuje BFG?

Warto uzmysłowić sobie, że Bankowy Fundusz Gwarancyjny obejmuje ochroną wyłącznie klientów banków podległych pod prawo bankowe. Na rynku znajduje się jednak wiele produktów finansowych, które – choć wiążą się z koniecznością deponowania środków – korzystają z alternatywnych systemów. W takim przypadku warto zorientować się, czy np. depozyt nie jest gwarantowany przez fundusz gwarancyjny innego kraju. Trzeba mieć jednak na uwadze, że wiele nowych produktów może wiązać się z dużym ryzykiem utraty środków.

Dodatkowo warto wspomnieć, że nasze środki zdeponowane na kontach biur maklerskich gwarantuje Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych. Suma ta jest niższa niż w przypadku BFG. 

Środki są zabezpieczone w następujący sposób:

• kwoty do 3000 euro w 100 proc.

• kwoty od 3001 euro do 22000 euro w 90 proc. 

Warto zaznaczyć, że chodzi o pieniądze, za które nie zostały jeszcze zakupione papiery wartościowe, które są w pełni gwarantowane, gdyż biuro maklerskie jest jedynie pośrednikiem w dokonywaniu transakcji.