Vishing - jak nie dać się oszustom przez telefon?

Nowe możliwości techniczne (VoIP, klonowanie głosu, automatyczna rozpoznawalność tonów klawiszy) zwiększają skuteczność ataków. W kilku udokumentowanych przypadkach przestępcy użyli sztucznej inteligencji, by naśladować głos członka rodziny lub przełożonego — to scenariusz, który jeszcze kilka lat temu wydawałby się science-fiction. Jak rozpoznać vishing i nie paść ofiarą oszustwa technicznego?

Schemat ataku: jak wygląda vishing krok po kroku

Na podstawie licznych obserwacji, zeznań świadków, kierując się meandrami ludzkiej psychiki udało się rozpoznać, jak przebiegają oszustwa związane z pishingiem. Jak rozpoznać, kiedy przestępcy podszywają się pod pracowników banku?

1. Inicjacja połączenia — przestępca dzwoni, często z numeru podszywającego się pod bank lub instytucję. Ekran telefonu może pokazywać „numer banku”, ale to może być sfabrykowane.

2. Wprowadzenie narracji — rozmówca informuje o podejrzanej aktywności, rzekomym zablokowaniu konta, pilnym wezwaniu lub błędzie systemu. Cel: wzbudzić emocję i wymusić pośpiech.

3. Budowanie zaufania — oszust podaje detale, które brzmią wiarygodnie (np. nazwa oddziału, imię konsultanta), albo prosi, by posłuchać „dalszych instrukcji od pracownika banku”.

4. Żądanie działań technicznych — nakłanianie do zainstalowania aplikacji, udzielenia zdalnego dostępu do urządzenia, wpisania danych logowania na wskazanej stronie lub podanie kodu autoryzacyjnego.

5. Wyłudzenie poufnych informacji / wykonania przelewu — po zdobyciu loginów, kodów BLIK czy kodów SMS przestępcy dokonują przelewu lub zakładają zakup na konto przestępcy.

6. Zacieranie śladów — oszust każe ofierze usunąć wiadomości/połączenia, chwilowo zablokować konto itp., by utrudnić szybką reakcję banku lub klienta.

💡💡💡 Warto w tym miejscu przypomnieć: nigdy nie podawaj nikomu wrażliwych danych ani numerów kart lub kodów PIN podczas rozmowy telefonicznej — nawet jeśli rozmówca twierdzi, że jest przedstawicielem banku. Pracownik banku nigdy nie poprosi o podanie loginu, numeru PESEL czy kodu PIN do karty.

(fot. EugeneEdge / Shutterstock)

Mechanika socjotechniki — jak zmanipulować rozmówcę

Skuteczność vishingu opiera się nie na magii, lecz na psychologii i właśnie dlatego jest tak poważnym zagrożeniem. Fałszywy konsultant wykorzystuje kilka prostych mechanizmów:

• Presja czasu: „to pilne wezwanie”, „musi pan/pani natychmiast zareagować” — pośpiech utrudnia racjonalne myślenie i zwiększa szansę pochopnych decyzji.

• Autorytet: podszycie się pod pracownika banku, doradcę inwestycyjnego, policjanta lub inną instytucję zaufania publicznego. Ludzie częściej wykonują polecenia kogoś, kto brzmi jak osoba o władzy.

• Emocje: strach przed utratą środków, poczucie wstydu, chęć „szybkiego naprawienia” rzekomego problemu.

• Personalizacja: wykorzystanie dostępnych danych (imię, ostatnie cztery cyfry karty, adres), by rozmowa wydała się autentyczna.

Zrozumienie tych technik to połowa sukcesu — szkolenia powinny trenować rozpoznawanie tych sygnałów i procedury „zatrzymania rozmowy” oraz weryfikacji.

Najczęstsze scenariusze ataków (z praktycznymi przykładami)

Poniżej scenariusze występujące w praktyce i krótkie wskazówki reagowania. Warto wykorzystać je w ćwiczeniach symulacyjnych (np. warto w ten sposób uświadamiać osoby starsze, aby wiedziały, jak zachować się przy niepokojącym telefonie i próbie wyłudzenia).

Scenariusz A: „Pracownik banku dzwoni — podejrzana aktywność”

Rozmówca: „Jesteśmy z departamentu bezpieczeństwa banku. Wykryliśmy próbę logowania do pana konta z innego kraju. Musimy zweryfikować dane.”
Co jest nie tak? Prośba o podanie pełnego loginu, hasła, kodu autoryzacyjnego.
💡 Reakcja: rozłącz się, wybierz numer instytucji z oficjalnej strony (nie z numeru wyświetlonego na ekranie), zweryfikuj rozmowę. Nigdy nie wpisuj danych logowania podczas rozmowy. (Zgłoszenie do CERT lub banku).

Scenariusz B: „Pomoc techniczna prosi o instalację aplikacji”

Rozmówca: „Aby naprawić problem, proszę zainstalować program X, on pozwoli nam zdalnie pomóc.”
Co jest nie tak? Polecenie instalacji aplikacji, zdalnego dostępu do komputera/urządzenia.
💡 Reakcja: nigdy nie instaluj oprogramowania za czyjąś namową bez wcześniejszej weryfikacji; skontaktuj się bezpośrednio z infolinią instytucji. Dokumentuj wszelkie nieścisłości.

Scenariusz C: „Podaj 6-cyfrowy kod BLIK — ktoś prosi o pilną transakcję”

Rozmówca: „Zrób przelew na konto pomocnicze, to zabezpieczenie, potem wszystko wróci.”
Co jest nie tak? Polecenie wypłaty lub zlecenia przelewu, prośba o podanie kodu BLIK, instrukcja przelewu natychmiast.
💡 Reakcja: zachowaj pełną rezerwę; nigdy nie podawaj kodów BLIK ani kodów autoryzacyjnych po telefonie; skontaktuj się z bankiem bezpośrednio.

(fot. tete_escape / 3D character/Shutterstock)

Technologia po stronie przestępców — VoIP, spoofing, AI

Vishing wykorzystuje teraz trzy główne technologie: spoofing numerów, VoIP (telefonię internetową) i narzędzia AI. Spoofing pozwala na wyświetlenie na ekranie telefonu numeru instytucji; VoIP umożliwia realizację połączeń z dowolnego miejsca; a AI umożliwia klonowanie głosu i automatyzację scenariuszy.

Raporty oraz analizy wskazują, że AI-cloning głosu istotnie zwiększa ryzyko powodzenia ataku — wystarczy kilkanaście sekund nagrania, by wygenerować przekonującą kopię głosu bliskiej osoby lub znanej postaci. Europejskie i międzynarodowe organy ostrzegają przed wzrostem oszustw z użyciem generatywnej AI i rekomendują legislacyjne oraz techniczne działania zapobiegawcze.

Jak rozpoznać fałszywego przedstawiciela banku? Konkretne wskazówki

Jak rozpoznać vishing? To zestaw prostych, testowalnych zasad, które mogą uratować środki finansowe i zminimalizować skutki oszustwa.

⛔ Czy dzwoniący prosi o podanie danych logowania, danych osobowych, kodów autoryzacyjnych lub kodów PIN? Jeśli tak — przerwij rozmowę.

⛔  Prośba o zainstaluj aplikacji lub uruchomienie oprogramowania do zdalnego dostępu powinna być traktowana jako natychmiastowe ryzyko.

⛔ Zwracaj uwagę na błędy językowe, nieprawidłowe nazwy instytucji, nacisk na natychmiastowe działania lub propozycję „bezpiecznego przelewu” na inne konto.

⛔  Jeżeli rozmówca twierdzi, że jest z oddziału — poproś o numer oddziału i wybierz numer instytucji z oficjalnej strony, by zweryfikować rozmówcę. Nie korzystaj z numeru wyświetlonego na ekranie.

⛔  Nie udostępniaj nikomu wrażliwych danych ani poufnych informacji przez telefon. Nigdy.

Prawo i skutki prawne — co grozi sprawcom i jakie są konsekwencje dla ofiar vishingu?

Vishing jest przestępstwem z wykorzystaniem połączeń telefonicznych — wyłudzenie pieniędzy, kradzież tożsamości, oszustwo oraz działania związane z nieautoryzowanym dostępem do systemów komputerowych są ścigane. W zależności od jurysdykcji przestępcy mogą zostać skazani na kary pozbawienia wolności i wysokie grzywny. W praktyce jednak ściganie sprawców bywa utrudnione, zwłaszcza gdy operują z zagranicy i wykorzystują VoIP i zrzut tożsamości numeru. Międzynarodowe regulacje i lokalne organy (np. organy telekomunikacyjne, policja gospodarcza, regulatorzy bankowi) starają się przeciwdziałać tym praktykom.

Dla ofiar vishingu konsekwencje obejmują nie tylko straty finansowe, ale również skutki psychologiczne i administracyjne — czasochłonne procedury odzyskiwania środków, blokady kont, monitorowanie tożsamości. Instytucje powinny mieć jasne procedury wykrywające podejrzane przelewy i mechanizmy w celu rozwiązania problemu, tj. zwrotu środków w przypadku udokumentowanego oszustwa vishingu.

(fot. masamasa3 / Shutterstock)

Lista praktycznych zasad dla klientów - jak nie paść ofiarą vishingu?

❌ Nie podawaj nikomu wrażliwych danych przez telefon — hasła, dane logowania do bankowości internetowej, kody PIN, kody BLIK, numery kart.

❌  Weryfikuj rozmówcę — jeśli masz wątpliwości, rozłącz się i zadzwoń na oficjalny numer banku (wybieraj go z oficjalnej strony lub umowy).

❌  Nie instaluj aplikacji ani oprogramowania na prośbę niezweryfikowanego rozmówcy — instalacja może dać przestępcom zdalny dostęp do urządzenia.

❌  Zwracaj uwagę na podejrzane numery i błędy językowe — często oszuści używają nieformalnego języka, błędów lub prób pośpiechu.

❌  Uświadamiaj klientów o oszustwach związanych z rozmowami telefonicznymi — regularne kampanie informacyjne zmniejszają szansę powodzenia ataku.

❌  Zapewnij mechanizmy natychmiastowych działań — możliwość tymczasowego zablokowania konta lub wstrzymania podejrzanych przelewów.

❌  Dokumentuj wszelkie nieścisłości — nazwy, numery, treść rozmowy — to pomaga w zgłoszeniach i ściganiu przestępców.

Jakie metody stosuje bank, by chronić przed vishingiem?

Vishing to problem wspólny - banku i jego klientów. Dlatego banki coraz prężniej rozwijają procedury bezpieczeństwa i stosują zaawansowane narzędzia wykrywające oraz zwalczające vishing i jego skutki.

• Monitoring anomalii transakcyjnych — wczesne wykrywanie nietypowych zleceń z konta bankowego.

• Mechanizmy drugim potwierdzeń — dodatkowe weryfikacje przy nietypowych operacjach z konta bankowego (np. limit, opóźnienie w wykonaniu przelewu do potwierdzenia na innym kanale).

• Filtrowanie spoofingu — współpraca z operatorami telekomunikacyjnymi i regulatorami w celu ograniczenia możliwości podszywania się pod numery instytucji.

• Systemy detekcji głosu i anomalii — narzędzia, które identyfikują podejrzane wzorce rozmów lub nagrania wykorzystywane w kampaniach vishingowych.

• Szyfrowanie i ograniczenie wrażliwych danych — minimalizacja danych dostępnych pracownikom na wypadek, gdyby przestępcy pozyskali szczegóły.

Te mechanizmy pozwalają skutecznie ograniczyć zjawisko vishingu, choć nadal ono występuje i wydaje się być trudne do zwalczenia.

Co robić, gdy podejrzewasz vishing?

❗ Natychmiast rozłącz się jeśli rozmówca prosi o poufne dane lub nakazuje wykonanie przelewu.

❗  Zadzwoń na numer instytucji, którego źródłem jest oficjalna strona lub umowa, aby zweryfikować sytuację.

❗  Zgłoś sprawę — skontaktuj się z bankiem i lokalną jednostką policji; w Polsce zgłoś incydent także do CERT.

❗  Zablokuj dostęp — jeśli podejrzewasz, że podano dane logowania, zmień hasła i zablokuj konto.

❗  Dokumentuj dowody — numer, treść rozmowy, czas połączenia, ewentualne pliki czy SMS, które otrzymałeś.

❗  Współpracuj z bankiem w celu analizy podejrzanych przelewów i odzyskania środków.

(fot. Fedorovekb / Shutterstock)

Ataki vishingowe - jak nie dopuścić do dokonania przestępstwa?

• Podanie danych osobowych przez telefon nie jest dobrym pomysłem - nigdy nie udzielaj w ten sposób wrażliwych informacji.

• Jeśli ktoś dzwoni jako przedstawiciel banku — rozłącz się i zadzwoń na oficjalny numer infolinii, oddziału.

• Nie instaluj aplikacji ani oprogramowania na prośbę niezweryfikowanego rozmówcy.

• Nie przekazuj kodów autoryzacyjnych, kodów PIN ani kodów BLIK przez telefon.

• Zgłaszaj każde podejrzane połączenie, vishing do banku i CERT.

• Weryfikuj tożsamość dzwoniącego.

• Nie zlecaj przelewów z innych urządzeń niż własne.

• Zadzwoń po pomoc techniczną, gdy podejrzewasz, że złośliwe oprogramowanie mogło zainfekować komputer ofiary.

Przestępstwo z wykorzystaniem połączeń telefonicznych - nie daj się oszukać

Vishing to zagrożenie, które wykorzystuje technologię (obecnie coraz częściej sztuczną inteligencję) oraz ludzkie lęki, słabości. Dlatego tak ważna jest świadomość tego, czym grozi przekazywanie obcym poufnych danych. Nie gódź się na jakąkolwiek ingerencję w Twoją prywatność, finanse, dane osobowe. Chroń je i pamiętaj, że żaden pracownik banku nie wymagałby od Ciebie podawania ich telefonicznie nawet w razie największego zagrożenia.