Jest to prawo, które pozwala wierzycielowi domagać się od dłużnika spełnienia określonego świadczenia, zazwyczaj w formie zapłaty określonej sumy pieniędzy. W praktyce każda transakcja, w której jedna strona zobowiązuje się do przekazania wartości drugiej, generuje wierzytelność.
Rodzaje wierzytelności
Można je podzielić na pieniężne i niepieniężne, w zależności od rodzaju świadczenia, które dłużnik powinien wykonać. Wierzytelności pieniężne odnoszą się do sytuacji, w których dłużnik zobowiązany jest do zapłaty określonej kwoty pieniędzy. Są one najczęściej spotykane zwłaszcza w relacjach handlowych i kredytowych. Z kolei wierzytelności niepieniężne dotyczą świadczeń innych niż zapłata pieniędzy, na przykład dostarczenie towarów, wykonanie pracy czy świadczenie usług.
Wierzytelności krótko- i długoterminowe
Kolejnym kryterium podziału jest czas, w którym dłużnik ma spełnić swoje zobowiązanie. Krótkoterminowe są zwykle wymagalne w ciągu jednego roku od daty powstania. Są one typowe dla codziennych transakcji handlowych i operacyjnych. Długoterminowe, które wymagają spełnienia świadczenia po upływie roku lub dłużej, często dotyczą większych inwestycji lub umów kredytowych.
Wierzytelności o charakterze cywilnym i handlowym
W zależności od kontekstu prawnego, w którym zostały zawarte, wierzytelności można również klasyfikować jako cywilne lub handlowe. Cywilne pojawiają się w rezultacie transakcji między osobami fizycznymi lub między osobami fizycznymi a przedsiębiorcami, gdzie co najmniej jedna ze stron nie działa w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Handlowe powstają pomiędzy przedsiębiorcami, czyli osobami, które działają w ramach swojej działalności gospodarczej, i są regulowane przez przepisy prawa handlowego, które często przewidują inny termin zapłaty i warunki niż prawo cywilne.
Powstawanie wierzytelności
1. Umowy jako najczęstsze ich źródło
Kiedy dwie strony zawierają umowę, zobowiązują się do wykonania określonych świadczeń. Jeśli jedna ze stron ma obowiązek dostarczenia towaru, wykonania usługi czy zapłaty sumy pieniężnej, wówczas druga strona staje się wierzycielem uprawnionym do żądania wykonania tych zobowiązań. Umowy mogą być pisemne, ustne, a nawet dorozumiane, choć dla celów dowodowych preferuje się formę pisemną, szczególnie w transakcjach biznesowych.
2. Powstawanie wierzytelności z czynów niedozwolonych
Takich jak naruszenie praw osobistych, uszczerbek na zdrowiu czy zniszczenie mienia. Osoba poszkodowana przez takie działanie ma prawo żądać od sprawcy naprawienia szkody, co może obejmować zarówno rekompensatę finansową, jak i inne formy zadośćuczynienia.
3. Wierzytelność pieniężna - inne przypadki powstawania
Inne źródła to między innymi nienależyte wykonanie obowiązków, zwrot nienależnie otrzymanych świadczeń, czy korzyści uzyskane z naruszeniem prawa. W każdym z tych przypadków prawo przewiduje możliwość dochodzenia roszczeń w celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem.
Zabezpieczenie
Do najpopularniejszych metod zabezpieczenia wierzytelności należą poręczenia, zastawy, hipoteki oraz gwarancje bankowe. Są to instrumenty, które mają na celu zwiększenie pewności, że zobowiązanie zostanie spełnione. Poręczenie to deklaracja osoby trzeciej (poręczyciela), że w razie niewykonania zobowiązania przez dłużnika, poręczyciel pokryje dług. Zastaw i hipoteka to formy zabezpieczenia rzeczowego, gdzie w przypadku niewykonania zobowiązania, prawem wierzyciela jest zaspokojenie roszczenia i umożliwić windykację wierzytelności ze sprzedaży zastawionego mienia lub nieruchomości.
Zabezpieczenie prawne
Wierzytelność bankowa może być również zabezpieczane przez różnego rodzaju przepisy prawne, które regulują priorytety wierzycieli i procedury egzekucyjne. Prawo przewiduje na przykład możliwość uzyskania nakazu zabezpieczającego na majątku dłużnika już w trakcie trwania postępowania sądowego.
Egzekwowanie
Gdy dłużnik nie wywiązuje się ze swojego zobowiązania, wierzyciel ma prawo wszcząć proces sądowy w celu egzekucji wierzytelności. Pierwszym krokiem jest zazwyczaj wysłanie żądania spełnienia świadczenia, czyli wezwania do zapłaty, które stanowi formalne żądanie spełnienia zobowiązania. Jeśli to nie przyniesie efektu, wierzyciel może złożyć pozew do sądu. Proces sądowy obejmuje ustalenie istnienia i wysokości zobowiązania oraz wydanie przez sąd wyroku, który umożliwia przystąpienie do egzekucji komorniczej.
Postępowanie egzekucyjne
Na podstawie prawomocnego wyroku sądowego lub innego tytułu wykonawczego (np. notarialnego aktu zabezpieczenia) wierzyciel może zwrócić się do komornika o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Komornik ma za zadanie zabezpieczyć roszczenia wierzyciela poprzez zajęcie i sprzedaż majątku dłużnika. Proces ten może obejmować różne formy majątku, w tym ruchomości, nieruchomości, a także rachunków bankowych dłużnika świadczenia.
Rola komornika w egzekwowaniu wierzytelności
Komornik jest kluczową postacią w procesie egzekucji, gdy znacząco przedawni się termin zapłaty. To funkcjonariusz publiczny, który na podstawie wyroku sądowego realizuje czynności egzekucyjne mające na celu odzyskanie długu na rzecz wierzyciela. Komornik działa na wniosek wierzyciela, a jego działania są regulowane przepisami prawa, co zapewnia ich skuteczność i zgodność z obowiązującymi normami prawnymi.
Przedawnianie wierzytelności
W polskim prawie istnieją różne terminy przedawnienia wierzytelności, zależne od ich rodzaju. Dla większości wierzytelności termin przedawnienia wynosi 3 lata, jednak są wyjątki, np. roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, które mogą przedawniać się szybciej. Wartość przedawnienia polega na tym, że po jego upływie dłużnik może uniknąć wykonania zobowiązania, jeżeli skutecznie zarzuci przedawnienie w sądzie.
Skutki przedawnienia dla wierzyciela i dłużnika
Przedawnienie roszczenia nie powoduje automatycznego wygaśnięcia zobowiązania, ale daje dłużnikowi silną broń obronną w postaci zarzutu przedawnienia, który może podnieść w postępowaniu sądowym. Jeśli zarzut przedawnienia zostanie uwzględniony, wierzyciel traci możliwość prawnie skutecznego dochodzenia swojego roszczenia.
Przerwanie i zawieszenie biegu terminu przedawnienia
Istnieją okoliczności, które mogą przerwać bieg terminu przedawnienia, takie jak uznanie długu przez dłużnika (np. częściowa zapłata, złożenie oświadczenia). Przerwanie biegu terminu przedawnienia powoduje, że czas zaczyna płynąć na nowo od momentu przerwania. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia, które może nastąpić np. w wyniku wytoczenia powództwa sądowego, tylko tymczasowo zatrzymuje upływ czasu, po czym bieg terminu jest kontynuowany.
Czym jest cesja wierzytelności i cesja długu?
Istnieje także sytuacja, gdy można sprzedać wierzytelność.
-
Umowa cesji wierzytelności to porozumienie, w ramach którego pierwotny wierzyciel, zwanym cedentem, przenosi swoje prawa związane z wierzytelnością na inną osobę, czyli cesjonariusza. Często mówi się o tej operacji jako o "sprzedaży" czy przekazaniu wierzytelności. Po wykonaniu takiej transakcji cesjonariusz przejmuje rolę wierzyciela. To podstawowe wyjaśnienie, czym jest cesja wierzytelności.
-
W odróżnieniu od cesji wierzytelności, cesja długu dotyczy zmiany na stronie dłużnika. W tym kontekście dłużnik „sprzedaje” swoje zobowiązania wobec wierzyciela. Kodeks cywilny reguluje przejęcie długu na różne sposoby:
-
- przez umowę między wierzycielem a trzecią osobą przy zgodzie dłużnika, przy czym oświadczenie dłużnika może być złożone dowolnej stronie;
-
- przez umowę między dłużnikiem a trzecią osobą przy zgodzie wierzyciela, gdzie oświadczenie wierzyciela również może być skierowane do dowolnej strony i jest nieważne, jeżeli wierzyciel nie był świadomy, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
Komentarze