Re: Dość stare, ale chyba warto zapoznać się

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 18 stycznia 1996 r.
III AUr 20/96

OSA 1998/2 poz. 6 str. 71

W świetle ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (Tekst jednolity: Dz. U. 1989 r. Nr 46 poz. 250 ze zm.) ustalenie, że osoba wpisana do ewidencji działalności gospodarczej nie osiąga dochodów z tytułu tej działalności, nie jest jednoznaczne z ustaleniem, że tej działalności nie prowadzi.

Tak długo, jak długo osoba prowadząca działalność gospodarczą wyraża gotowość jej prowadzenia i jednocześnie na zewnątrz nie daje wyrazu chęci zaprzestania tej działalności, powinna być uważana za osobę prowadzącą działalność gospodarczą ze wszystkimi wynikającymi z tego tytułu uprawnieniami, ale i zobowiązaniami.

Zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej może mieć charakter definitywny (wykreślenie z ewidencji działalności gospodarczej) lub też czasowy (bez wykreślenia z ewidencji). Chęć okresowego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej wyraża się przez zgłoszenie organowi prowadzącemu ewidencję działalności gospodarczej o zawieszeniu lub o przerwie w działalności.

W takim wypadku, jeżeli zgłoszenie o czasowym zaprzestaniu działalności gospodarczej nie łączy się z wykreśleniem z ewidencji, można mówić, że osoba wpisana do ewidencji działalności gospodarczej nie prowadzi tej działalności i co za tym idzie, nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu na podstawie art. 1 ust. 1 wymienionej ustawy.
Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 1996 r. rewizji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału we W. od wyroku Sądu Wojewódzkiego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 27 listopada 1995 r. w sprawie Lecha S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi we W. o nieobciążenie składką na ubezpieczenie społeczne, zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie Lecha S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału we W. z dnia 21 lutego 1995 r.

Z uzasadnienia

Decyzją z dnia 21 lutego 1995 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. stwierdził, że w okresie od dnia 2 kwietnia 1991 r. do dnia 28 kwietnia 1993 r. istniał po stronie wnioskodawcy Lecha S. obowiązek ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie betoniarstwa i dlatego objął wnioskodawcę z urzędu ubezpieczeniem społecznym za ten okres i zobowiązał do uiszczenia zaległych składek wraz z odsetkami za zwłokę, liczonymi na dzień dokonania wpłaty.

Lech S. wniósł odwołanie od tej decyzji zaprzeczając, aby w wyżej wymienionym okresie prowadził działalność gospodarczą. Wyraził pogląd, że fakt ten potwierdza zaświadczenie Urzędu Skarbowego w R. z dnia 19 grudnia 1994 r. i pismo z dnia 6 stycznia 1995 r. Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 1995 r. Sąd Wojewódzki w Toruniu oddalił odwołanie.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku, w wyniku rewizji wniesionej przez Lecha S., wyrokiem z dnia 8 sierpnia 1995 r. uchylił wyrok sądu I instancji i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

Sąd zwrócił uwagę, że w świetle przepisu art. 1
ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą i ich rodzin (Dz. U. 1989 r. Nr 46 poz. 250 ze zm.), obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, określonemu tą ustawą podlegają osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Treść tego przepisu, a potwierdza to jeszcze bardziej art. 3 ust. 1 ustawy, prowadzi do wniosku, że sam wpis do ewidencji działalności gospodarczej, nie jest wystarczającą podstawą do objęcia ubezpieczeniem. Musi więc poza wpisem, mieć miejsce rzeczywiste prowadzenie działalności gospodarczej.

Ponieważ w niniejszej sprawie było bezsporne, że wnioskodawca był wpisany do ewidencji, jednak było sporną kwestią, czy rzeczywiście prowadził działalność, Sąd Apelacyjny polecił dokonanie dodatkowych ustaleń w tym zakresie.

Rozpoznając sprawę ponownie, Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z dnia 27 listopada 1995 r. zmienił zaskarżoną decyzję w części i stwierdził, że wnioskodawca podlegał ubezpieczeniu od dnia 1 do 30 lipca 1991 r. i ma obowiązek zapłacenia składek za ten okres. W uzasadnieniu wyroku Sąd podał, że w 1990 roku, wnioskodawca Lech S. był zarejestrowany w Rejonowym Urzędzie Pracy w R. jako bezrobotny. Planując podjęcie działalności gospodarczej w zakresie betoniarstwa, złożył w dniu 3 października 1990 r. wniosek o przyznanie pożyczki ze środków Funduszu Pracy na podjęcie działalności gospodarczej. W dniu 18 października 1990 r. doszło do zawarcia umowy pożyczki między wnioskodawcą a Rejonowym Biurem Pracy w R. - na kwotę 18 mln zł, w której strony określiły warunki udzielenia i spłaty pożyczki i powołały się między innymi na art. 13 ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zatrudnieniu (Dz. U. 1989 r. Nr 75 poz. 446).
Wnioskodawca uzyskał zaświadczenie Burmistrza Miasta R. z dnia 3 stycznia 1991 r. o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, w którym jako datę rozpoczęcia działalności podano dzień 1 stycznia 1991 r. Za uzyskaną pożyczkę wnioskodawca kupił podstawowe urządzenia do produkcji i część materiałów. Wnioskodawca organizował działalność w przeświadczeniu, że będzie otrzymywał zamówienia podobnie jak jego poprzednik. Zawiódł się jednak na tym - okazało się - że właśnie poprzednik zlikwidował działalność, licząc się z tym, że nie jest to korzystny okres dla tej działalności.
W roku 1991 wnioskodawca faktycznie nie prowadził działalności - nie uzyskał zamówień i nie prowadził produkcji. Jedyny wyjątek stanowił sierpień 1991 r., gdy przyjął zamówienie na wykonanie kręgów betonowych, wykonał je, uzyskując obrót w wysokości 800 tys. starych zł, a niezależnie od tego, z ZPDW „Markit” w R., dla której wykonał te kręgi zawarł umowę zlecenia na wykonanie prac na terenie tego zakładu na kwotę 1 mln 300 tys. starych zł.
Po tej dacie wnioskodawca nadal nie prowadził działalności w żadnej formie. Natomiast do Urzędu Skarbowego systematycznie składał oświadczenia, że nie osiągnął dochodów w związku z brakiem zamówień. W szczególności takie oświadczenia zostały złożone w odniesieniu do następujących miesięcy: 04, 05, 06, 08, 09, 10, 11, 12 - w roku 1991, za wszystkie miesiące roku 1992 oraz za okres od stycznia do kwietnia 1993 r.

Pismem z dnia 8 października 1992 r. Biuro Pracy w R. zwróciło się do wnioskodawcy o przedłożenie zaświadczenia Urzędu Skarbowego stwierdzającego fakt prowadzenia nieprzerwanie działalności przez okres 24 miesięcy oraz zaświadczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - stwierdzającego, że w tym okresie był ubezpieczony z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej - a to w celu ustalenia prawa do umorzenia połowy pożyczki. Wnioskodawca przedłożył zaświadczenie Urzędu Skarbowego z dnia 13 kwietnia 1993 r. stwierdzające, że prowadzi działalność gospodarczą w zakresie betoniarstwa od dnia 2 kwietnia 1991 r. i w okresie prowadzenia działalności nie zgłosił przerw.
Z datą 14 kwietnia 1994 r. wnioskodawca złożył oświadczenie, że od dnia 4 kwietnia 1991 r. nie odprowadził składki ZUS-owskiej z uwagi na niskie dochody z działalności.
Pismem z dnia 22 kwietnia 1993 r. Rejonowy Urząd Pracy w R. zawiadomił wnioskodawcę, że wniosek o umorzenie pożyczki został załatwiony pozytywnie - w zakresie 50%.
Tymczasem przekazana została organowi rentowemu w dniu 12 maja 1993 r. kopia decyzji Burmistrza Miasta R. z dnia 28 kwietnia 1993 r. o wykreśleniu - z dniem 28 kwietnia 1993 r. - z ewidencji działalności gospodarczej, wobec złożenia przez wnioskodawcę pisma o rezygnacji z prowadzenia działalności.
W świetle przeprowadzonych dowodów nie może ulegać wątpliwości, że wnioskodawca w okresie objętym wpisem do ewidencji prowadził faktycznie działalność gospodarcza jedynie w lipcu 1991 r. Brak jest jakichkolwiek dowodów, które pozwoliłyby na ustalenie, że także w innych miesiącach tego okresu wnioskodawca prowadził działalność. W złożonych zeznaniach wnioskodawca wykluczył taką ewentualność, a przeprowadzone przez Sąd postępowanie dowodowe nie dostarczyło argumentów potwierdzających wersję przeciwną.

W szczególności trzeba stwierdzić, że w aktach Rejonowego Biura Pracy W. R. nie ma dokumentów, które mogłyby świadczyć, że także poza lipcem 1991 r. wnioskodawca prowadził działalność. Wprawdzie umorzenie 50% pożyczki udzielonej wnioskodawcy było dopuszczalne po uprzednim stwierdzeniu prowadzenia działalności nieprzerwanie przez okres 24 miesięcy, to jednak fakt, że do tego doszło nie może przesądzać, że w całym tym okresie wnioskodawca rzeczywiście prowadził działalność. Zaświadczenie Urzędu Skarbowego zostało tak sformułowane, że fakt nieprowadzenia działalności został w pewnym sensie przemilczany. Stwierdzono w nim bowiem, zgodnie ze stanem wynikającym formalnie z akt wnioskodawcy, że nie zgłaszał przerw. Nie nadano bowiem takiego charakteru składanym przez wnioskodawcę oświadczeniom, iż we wszystkich miesiącach za wyjątkiem lipca 1991 r., nie wykonywał prac podlegających opodatkowaniu.

Biuro przeszło do porządku dziennego nad oświadczeniem wnioskodawcy o nieodprowadzeniu składki ubezpieczeniowej w całym okresie od chwili wpisu do ewidencji, z uwagi na niskie dochody z działalności. W takiej sytuacji Rejonowe Biuro Pracy stwierdziło, że skoro działalność prowadzona była nieprzerwanie przez okres 24 miesięcy, spełnione zostały przesłanki ustawowe do umorzenia 50% udzielonej pożyczki. Jednakże ewentualne nieprawidłowości w tym zakresie nie mogą prowadzić do wniosku, że skoro Biuro stwierdziło nieprzerwane prowadzenie działalności, to jest pozytywna przesłanka do stwierdzenia, że fakt prowadzenia działalności w całym okresie objętym wpisem do ewidencji rzeczywiście miał miejsce.

Reasumując, skoro w całym tym okresie, poza jednym miesiącem, wnioskodawca nie prowadził faktycznie działalności, brak podstaw do przyjęcia, że podlegał ubezpieczeniu poza tym jednym miesiącem - lipcem 1991 r. - wobec braku podstaw ustawowych określonych cytowanymi na wstępie przepisami ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu... (Dz. U. 1989 r. Nr 46 poz. 250 ze zm.) i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości... (Dz. U. 1993 r. Nr 68 poz. 330).
Dlatego Sąd na podstawie art. 477[14] § 1 kpc oddalił odwołanie w tej części, w której decyzja okazała się uzasadniona, a zmienił w pozostałej części - na podstawie art. 477[14] § 2 kpc. Zmiana dotyczy także odsetek za zwłokę. Skoro organ rentowy zawiadomiony został kopią decyzji o wykreśleniu z ewidencji - otrzymał ją dnia 12 maja 1993 r. - to czynności sprawdzające, czy działalność była prowadzona i w jakim okresie, powinny być wykonane najdalej w terminie 2 miesięcy, zatem do dnia 12 lipca 1993 r. Ponieważ organ tego nie uczynił w tym terminie i dopuścił się niczym nieuzasadnionej przewlekłości postępowania - brak jest jakichkolwiek podstaw do obciążenia wnioskodawcy obowiązkiem zapłacenia odsetek po dniu 12 lipca 1993 r.

W rewizji od powyższego wyroku pozwany organ rentowy zarzucił sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału poprzez przyjęcie, iż wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą tylko w lipcu 1991 r. i wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania ewentualnie,
2) uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Istota problemu w sprawie sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, czy w świetle przepisów art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą... (Tekst jednolity: Dz. U. 1989 r. Nr 46 poz. 250 ze zm.), wnioskodawca podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, jako osoba prowadząca na własny rachunek działalność gospodarczą. Sąd Wojewódzki po ponownym rozpoznaniu sprawy i po wszechstronnym uzupełnieniu materiału dowodowego, zgodnie z wytycznymi Sądu Apelacyjnego, zawartymi w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 sierpnia 1995 r., doszedł do wniosku, że w przypadku wnioskodawcy nie miało miejsca prowadzenia działalności gospodarczej w okresie od dnia 2 kwietnia 1991 r. do dnia 28 kwietnia 1993 r. za wyjątkiem lipca 1991 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zebrany w sprawie materiał dowodowy daje podstawę do uznania za w pełni uzasadnione podstawowe ustalenie Sądu Wojewódzkiego w sprawie, a mianowicie, że w okresie od kwietnia 1991 r. do kwietnia 1993 r., za wyjątkiem lipca 1991 r., wnioskodawca nie osiągnął żadnych dochodów ze zgłoszonej do ewidencji działalności gospodarczej w postaci betoniarstwa.

Potwierdzają to ustalenie w sposób jednoznaczny wszelkie dokumenty znajdujące się w aktach wnioskodawcy prowadzonych przez Urząd Skarbowy w R., które Sąd Wojewódzki miał na uwadze ponownie rozpoznając sprawę. Jednakże samo ustalenie, że podmiot wpisany do ewidencji działalności gospodarczej nie uzyskuje dochodów z tej działalności, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie może być uznane w świetle przepisów wyżej wymienionej ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą... za równoznaczne z nieprowadzeniem tej działalności. Wynika to między innymi z tego, że przepisy tej ustawy nie uzależniają stwierdzenia, iż ma miejsce prowadzenia działalności gospodarczej od osiągania dochodów, czy tym bardziej od wielkości osiąganych dochodów z tytułu tej działalności. Reasumując, uznać należy w świetle wyżej wymienionej ustawy, że ustalenie, iż osoba wpisana do ewidencji działalności gospodarczej nie osiąga dochodów z tytułu tej działalności nie jest jednoznaczne z ustaleniem, ze tej działalności nie prowadzi.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego konieczne jest ustalenie przyczyn, dla których osoba wpisana do ewidencji działalności gospodarczej nie uzyskuje żadnych dochodów z tej działalności. W przypadku gdy są to przyczyny ściśle związane z taką działalnością, np. brak zamówień czy też martwy sezon to, zdaniem Sądu Apelacyjnego, tak długo, jak długo osoba prowadząca działalność gospodarczą wyraża gotowość jej prowadzenia i jednocześnie na zewnątrz nie daje wyrazu chęci zaprzestania tej działalności, tak długo powinna być uważana za osobę prowadzącą działalność gospodarczą ze wszystkimi wynikającymi z tego tytułu uprawnieniami, ale i zobowiązaniami.

Należy zwrócić uwagę, że choć przepisy tego nie rozróżniają, to w praktyce zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej może mieć charakter definitywny, co z reguły prowadzi do wykreślenia z ewidencji działalności gospodarczej, lub też czasowy (okresowy), a więc bez wykreślenia z ewidencji.

Z reguły w praktyce chęć okresowego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej wyraża się przez zgłoszenie organowi prowadzącemu ewidencję działalności gospodarczej o zawieszeniu lub przerwie w działalności. W takim przypadku, jeżeli zgłoszenie o czasowym zaprzestaniu działalności gospodarczej nie łączy się z wykreśleniem z ewidencji, można mówić, że osoba wpisana do ewidencji działalności gospodarczej nie prowadzi tej działalności i co za tym idzie, nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą.

W przypadku wnioskodawcy, przyczyną nieosiągania przez niego dochodów był brak zamówień, a więc normalne następstwo ryzyka związanego nieodłącznie z prowadzeniem działalności gospodarczej, to jednak w świetle art. 1 wyżej wymienionej ustawy nie może być uważane za równoznaczne z zaprzestaniem prowadzenia działalności gospodarczej, tym bardziej, iż przez cały sporny okres wnioskodawca w żaden sposób nie zgłaszał na zewnątrz, np. wobec organu prowadzącego rejestr, zamiaru zaprzestania działalności, czy też w inny sposób odstąpienia, chociażby czasowo, od zamiaru prowadzenia działalności gospodarczej. Odwrotnie, z ustaleń dokonanych przez Sąd Wojewódzki wynika, że na zewnątrz, np. wobec Rejonowego Biura Pracy, wnioskodawca przez cały sporny okres twierdził, że prowadzi działalność gospodarczą. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, iż Sąd Wojewódzki dopuścił się naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą... przez przyjęcie, że nieosiąganie dochodów z działalności jest w świetle tego przepisu równoznaczne z nieprowadzeniem działalności gospodarczej.
Mając powyższe na uwadze Sąd na podstawie art. 390 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok i orzekł, jak wyżej