Święta pełne są tradycyjnych potraw. Tak by się przynajmniej wydawało. Ile jest jednak tradycji w tych tradycyjnych potrawach? W Polsce funkcjonuje kilka oficjalnych kategorii przeznaczonych dla typowo regionalnych wyrobów. Mają być świadectwem pochodzenia, gwarancją jakości oraz potwierdzeniem stosowania nietypowych metod produkcji. I wyrazem zasady: wiesz, co jesz.
Istnieje nawet specjalna ustawa, zgodnie z którą na terenie Polski obowiązuje kilka kategorii produktów powszechnie określanych mianem tradycyjnych, a w rzeczywistości spełniających określone kryteria. Na poziomie krajowym Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi prowadzi tzw. Listę Produktów Tradycyjnych, zaś dodatkowo w Unii Europejskiej funkcjonują określenia Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne i Gwarantowana Tradycyjna Specjalność, poświadczające wysoką jakość regionalnych wyrobów.
Ogólnie rzecz ujmując, za tradycyjne produkty wysokiej jakości mogą uchodzić polskie produkty rolne przeznaczone do spożycia przez ludzi oraz środki spożywcze, które:
-posiadają specyficzną nazwę (regionu, kraju lub samego produktu),
-posiadają specyficzne cechy, wynikające ze środowiska geograficznego,
-wykazują związek pomiędzy produktem a obszarem, z którego pochodzą.
Europejska liga
Spełnienie pierwszego z wymienionych wymagań umożliwia ubieganie się o oznaczenie „Chroniona Nazwa Pochodzenia” (Protected Designation of Origin, PDO).
ChNP jest nazwą regionu/miejsca/kraju, która służy jednocześnie do oznaczenia produktu rolnego lub środka spożywczego:
-stamtąd pochodzącego,
-którego określona jakość, renoma lub inna cecha charakterystyczna może być przypisana temu pochodzeniu geograficznemu oraz
- którego produkcja/przetwarzanie/przygotowywanie mają miejsce na określonym obszarze geograficznym.
W przypadku „Chronionej Nazwy Pochodzenia” istnieje silny związek pomiędzy produktem a miejscem jego wytwarzania. Cały cykl, począwszy od produkcji surowców, a na produkcie finalnym kończąc, musi odbywać się na danym obszarze geograficznym.
W Polsce tytuł Chronionej Nazwy Pochodzenia uzyskały Oscypek i Bryndza Podhalańska. Spośród europejskich produktów wymienić można tu włoską Gorgonzolę, Český kmín, czy francuski ser Camembert de Normandie.
„Chronione Oznaczenie Geograficzne” (Protected Geographical Indication, PGI) wyraża nazwę regionu/konkretnego miejsca/kraju używaną do opisania produktu rolnego lub środka spożywczego stamtąd pochodzącego. W przypadku ChOG produkt posiada szczególną jakość, reputację lub inne cechy powiązane ze swoim geograficznym pochodzeniem. Ponadto proces wytwórstwa produktu musi odbywać się w regionie, którego nazwę nosi i pod warunkiem, że przynajmniej jedna z trzech faz (produkcja/przetwarzanie/przygotowywanie) odbywa się na określonym obszarze geograficznym.
Oznaczenie takie uzyskał Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich oraz Rogal Świętomarciński, a wśród zagranicznych produktów: Českobudějovické pivo, Slovenská bryndza czy kiełbaski z Norymbergii (Nürnberger Bratwürste).
Przepisy unijne precyzują które kategorie produktów mogą zostać zaklasyfikowane jako ChNP lub ChOG – piwo, napoje z ekstraktów roślinnych, chleb, ciasto, ciastka, wyroby cukiernicze, herbatniki i inne wyroby cukiernicze, naturalne gumy i żywice, musztarda, makarony, świeże mięso i podroby jadalne, przetwory mięsne (gotowane, peklowane, wędzone itp.), sery, inne produkty pochodzenia zwierzęcego (jaja, miód, różne produkty mleczarskie, z wyjątkiem masła), oleje i tłuszcze (masło, margaryna, oliwa itp.), owoce, warzywa i zboża świeże lub ich przetwory, świeże ryby, mięczaki, skorupiaki i produkty z nich otrzymane, ale także siano, olejki eteryczne, korek, koszenila (surowiec pochodzenia zwierzęcego), kwiaty i rośliny ozdobne, wełna, wiklina czy len mielony.
„Gwarantowana Tradycyjna Specjalność” (Traditional Speciality Guaranteed, TSG) to określenie stosowane dla produktów, które na tle podobnych produktów w swojej kategorii wyróżniają się składem, sposobem produkcji lub tradycyjną metodą przetwarzania.
Oznaczenie GTS posiada wytwarzany zgodnie ze staropolską tradycją miód pitny: półtorak, dwójniak, trójniak i czwórniak. Europejskie specjały sygnowane symbolem TSG to m.in. belgijskie piwo Faro, katalońskie ciasteczka Panellets i włoska Mozzarella.
I znowu, tylko określone typy produktów mają szansę uzyskać miano GTS - świeże mięso i podroby jadalne, przetwory mięsne (gotowane, peklowane, wędzone itp.), sery, inne produkty pochodzenia zwierzęcego (jaja, miód, różne produkty mleczarskie, z wyjątkiem masła), oleje i tłuszcze (masło, margaryna, oliwa itp.), owoce, warzywa i zboża świeże lub ich przetwory, świeże ryby, mięczaki, skorupiaki i produkty z nich otrzymane, a także piwo, czekolada oraz inne preparaty żywnościowe zawierające kakao, wyroby cukiernicze, chleb, ciasta, ciastka, herbatniki oraz inne wyroby piekarnicze, makaron gotowany lub nie, nadziewany lub nie, dania podgotowane, gotowe sosy/przyprawy, zupy i buliony, napoje z ekstraktów roślinnych, lody na mleku oraz lody na wodzie.
Istnieje jeszcze jedna oficjalna kategoria – produkty objęte tzw. tymczasową ochroną krajową. To te wyroby, które zgłoszono do rejestracji i decyzją ministra właściwego do spraw rynków rolnych, spełniają wymagane kryteria, lecz oczekują na rozporządzenie rejestrujące Komisji Europejskiej. Obecnie lista produktów znajdujących się w fazie aplikowania znacznie przekracza rozmiarami liczbę produktów już zarejestrowanych (patrz tabela).
| Kategoria produktów | Produkty zarejestrowane przez Komisję Europejską | Produkty aplikujące |
| Chroniona Nazwa Pochodzenia | Bryndza Podhalańska, Oscypek. | Podkarpacki miód spadziowy, Wiśnia nadwiślanka, Redykołka, Miód drahimski, Śliwka szydłowska, Karp zatorski, Fasola „Piękny Jaś” z Doliny Dunajca lub fasola z Doliny Dunajca. |
| Chronione Oznaczenie Geograficzne | Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, Rogal Świętomarciński. | Wielkopolski Ser Smażony, Andruty kaliskie, Kiełbasa lisiecka, Truskawka kaszubska, Suska sechlońska, Miód kurpiowski, Fasola korczyńska, Jabłka łąckie, Fasola wrzawska, Obwarzanek krakowski, Miód z Sejneńszczyzny lub miód z Łoździej, Chleb prądnicki, Jabłka grójeckie, Kołacz śląski lub kołocz śląski. |
| Gwarantowana Tradycyjna Specjalność | Półtorak, Dwójniak, Trójniak, Czwórniak. |
|
Tradycja po polsku
Oprócz ChNP, ChOG i GTS, istnieje jeszcze jedna, już nie europejska, a krajowa kategoria produktów tradycyjnych. Na prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Listę Produktów Tradycyjnych mogą zostać wpisane te produkty rolne i środki spożywcze, których jakość, wyjątkowe cechy lub właściwości są wynikiem stosowanych metod produkcji, stanowiących element dziedzictwa kulturowego regionu, gdzie są wytwarzane oraz będące elementem tożsamości społeczności lokalnej. Za tradycyjne uznaje się te metody produkcji, które liczą sobie więcej niż 25 lat.
Rodzima Lista ma niższą rangę od wspólnotowej, nie jest wiążącym certyfikatem poświadczenia jakości, a jedynie informacją o spełnianiu wspomnianych warunków. Jest to bardziej sposób promocji produktów wytwarzanych tradycyjnymi metodami niż narzędzie ochrony wytwórców. Produktom wpisywanym na LPT nie towarzyszy żadna dodatkowa kontrola, wpis nie rodzi też specjalnych praw dla producentów.
Na polskiej Liście Produktów Tradycyjnych znajduje się dziś znacznie więcej produktów niż na liście produktów zarejestrowanych przez Komisję Europejską. Spośród 625 tradycyjnych specjałów, najwięcej pochodzi z województwa śląskiego (100), pomorskiego (94) i podkarpackiego (72). Zaledwie kilka pozycji na Liście zajmują produkty z regionu zachodniopomorskiego (8) czy lubuskiego (7).
Jeden tytuł, kilka korzyści
Wydaje się, że podejmowanie decyzji zakupowych jest w głównej mierze powodowane gustami, a o tych przecież się nie dyskutuje. Doświadczenie pokazuje jednak, że konsumenci coraz chętniej sięgają po produkty z górnej półki, a hasła „produkt certyfikowany” czy „gwarancja jakości” są dla nich lepszą zachętą niż cena.
Widoczna jest też inna tendencja – zakup regionalnego produktu powoduje, że wzrasta zainteresowanie również jego otoczeniem. Klient, kupując tradycyjny wytwór, często jeszcze nie wie, że czyni tym samym pierwszy krok na drodze do poznania lokalnej tradycji, kultury, historii, społeczności czy przyrody. W ten sposób promowanie specyficznych produktów przynosi korzyści również gospodarce wiejskiej.
Poza działaniem marketingowym, nadawanie takich ujednoliconych oznaczeń wybranym produktom ma pogłębiać dywersyfikację produktów, a przede wszystkim stać się źródłem lepszej informacji o walorach wyrobów. Posiadanie określonego tytułu dostarcza konsumentowi więcej wiążących informacji na temat produktu, jest poświadczeniem autentyczności i rękojmią jakości.
Rosnąca liczba przedkładanych w Ministerstwie wniosków potwierdza, że coraz większa liczba Polaków chce wiedzieć, co je.
Malwina Wrotniak
Bankier.pl
Źródło:
