Wyjazd za granicę, któremu towarzyszy zmiana miejsca zamieszkania definitywnie rozwiązuje problem rozliczania w Polsce zagranicznych dochodów. Niektórzy uważają, że sam wyjazd za granicę oznacza taką zmianę. Jednak dla celów podatkowych trudno jest zmienić miejsce zamieszkania.
Obowiązek podatkowy
Wyjazd z kraju i podjęcie pracy za granicą nie zawsze jest równoznaczne ze zmianą miejsca zamieszkania, z którym właśnie ustawodawca łączy zakres obowiązku podatkowego. Osoby mające miejsce zamieszkania w Polsce są zobowiązane płacić podatek od wszystkich swoich dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów. Przy czym w odniesieniu do dochodów uzyskanych poza krajem, w którym dana osoba mieszka, znajdą zastosowanie metody unikania podwójnego opodatkowania. Ich postanowienia złagodzą podwójne obciążanie podatkiem, a niekiedy zagraniczne dochody będą zwolnione z opodatkowania w Polsce.
Natomiast, jeśli podatnik stale zamieszkuje za granicą, jego dochody osiągnięte poza terytorium Polski nie podlegają opodatkowaniu w Polsce.
Pojęcie miejsce zamieszkania
Przepisy prawa podatkowego nie definiują określenia "miejsce zamieszkania". Organy podatkowe w swych wyjaśnieniach jednomyślnie odwołują się do art. 25 Kodeksu cywilnego. Mówi on o tym, że miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Oznacza to, że o miejscu zamieszkania w danym państwie decyduje jednoczesne spełnienie dwóch warunków:
- faktyczne przebywanie
w kraju oraz
- zamiar stałego pobytu.
Pierwszy warunek jest obiektywny i łatwo można udowodnić, że jest spełniony. Jak natomiast wykazać zamiar stałego pobytu? Organy podatkowe wyjaśniają, że podatnik wykazuje zamiar stałego pobytu w danej miejscowości, jeżeli miejscowość ta stanowi dla niego centrum jego życiowej działalności, względnie główny ośrodek działalności. Przy czym sama nieobecność w kraju, nawet długotrwała, nie powoduje zmiany miejsca zamieszkania, jeżeli nie towarzyszy jej odpowiedni zamiar.
Jak udowodnić zmianę miejsca zamieszkania?
Trzeba wiedzieć, że obowiązek określenia, w którym państwie znajduje się miejsce zamieszkania nałożony został na podatnika. To on musi zdecydować, gdzie jest jego miejsce zamieszkania, a w konsekwencji czy w Polsce podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. Z kolei organy podatkowe mogą skontrolować czy ta decyzja jest właściwa i odmiennie ustalić miejsce zamieszkania.
Jak w takim razie bezsprzecznie ustalić miejsce swojego zamieszkania? Decydujące znaczenie będą miały okoliczności związane z konkretnym przypadkiem.
Przede wszystkim zmiana miejsca zamieszkania nie następuje, jeśli dana osoba przebywa za granicą w przejściowych celach, np. związanych z pracą zarobkową, po osiągnięciu których zamierza powrócić do kraju. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 15 lipca 1978 r., sygn. akt IV CR 242/78 stwierdził, że wyjazd za granicę na studia, w misji dyplomatycznej, w podróż służbową, w celach zarobkowych nie skutkuje zmianą miejsca zamieszkania.
Niektórzy są przekonani, że rozwiązaniem jest posiadanie certyfikatu rezydencji podatkowej kraju, w którym wykonują pracę. Organy podatkowe mogą uwzględniać ten dokument, ale nie rozstrzyga on automatycznie, że podatnik nie podlega w Polsce opodatkowaniu od całości swoich dochodów. Są osoby, które mają dwa certyfikaty rezydencji.
Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania przewidują możliwość wystąpienia takich sytuacji. Zawierają więc postanowienia pozwalające rozstrzygnąć, które państwo w takich okolicznościach może daną osobę uznać za swojego rezydenta podatkowego. Przyjmuje się wówczas, że osoba ma miejsce zamieszkania w państwie, w którym ma ściślejsze powiązania osobiste i gospodarcze (ośrodek interesów życiowych). Jeżeli w oparciu o powyższe kryterium ustalenie kwestii rezydencji nie jest możliwe, gdyż osoba posiada stałe miejsce zamieszkania w obu państwach, ale nie można wskazać, w którym z nich znajduje się jej centrum życiowe, wówczas przyjmuje się, że osoba ta ma miejsce zamieszkania w państwie, w którym zwykle przebywa. Jeżeli również to kryterium jest niewystarczające, wówczas decyduje obywatelstwo. Nie można wykluczyć, że dana osoba posiada podwójne obywatelstwo. W takiej sytuacji ww. kryteria nie będą wystarczające do określenia jej miejsca zamieszkania. Wobec tego umowy przewidują ostateczne rozstrzygnięcie w postaci wszczęcia procedury wzajemnego porozumienia państw.
Certyfikat rezydencji nie ma więc decydującego znaczenia dla celów ustalania miejsca opodatkowania dochodów, będzie jednak stanowił ważny dowód w sprawie.
W kwestii ustalania miejsca zamieszkania nie ma jeszcze wypracowanej praktyki oraz orzecznictwa w tym zakresie. Można się spodziewać, że ustalenie miejsca zamieszkania będzie przyczyną licznych konfliktów między podatnikami i organami podatkowymi. Należy więc pamiętać, że o tym czy pobyt ma charakter stały, czy czasowy będą decydować wszelkie okoliczności temu towarzyszące, np. wyjazd wraz z rodziną, sprzedaż posiadanego majątku, wymeldowanie się z dotychczasowego miejsca zamieszkania. To są tylko przykładowe zachowania świadczące o zamiarze wyjazdu na stałe z kraju. Nie każdy jednak musi sprzedawać swoje mieszkanie by udowodnić, że wyjeżdża za granicę na stałe. Może przecież pozostawić je w celach inwestycyjnych lub czerpać dochód z najmu. Trzeba wiedzieć, że o zmianie miejsca zamieszkania może też świadczyć dokonanie aktualizacji danych objętych zgłoszeniem identyfikacyjnym. Warto więc o zmianie swojego miejsca zamieszkania poinformować właściwego naczelnika urzędu skarbowego.
Podstawa prawna: art. 3 ust. 1 i 2a ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.).
Gazeta Podatkowa Nr 259 z dnia 2006-07-03
