Podatek od pożyczki w rodzinie, a konkretnie instytucja pożyczki uregulowana jest w kodeksie cywilnym. Pożyczek mogą udzielać różne instytucje – od banków, przez przedsiębiorstwa niefinansowe, na osobach fizycznych skończywszy. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby użyć tego rozwiązania również w ramach rodziny. Może to być korzystna alternatywa wobec kredytów bankowych i innych komercyjnych form finansowania.

▶️ Wzór umowy pożyczki znajdziesz na końcu artykułu.

Podstawa prawna dot. opodatkowania pożyczek

Ustawa szczegółowa definiuje zasady opodatkowania pożyczek. Mowa o ustawie z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz. U. 2000 nr 86 poz. 959). W myśl art. 1. ust. 1 pkt 1 lit. b podatkowi od czynności prawnych podlegają umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku.

📣 Pamiętaj! Obowiązek podatkowy zawsze spoczywa na biorącym pożyczkę. Osoba udzielająca pożyczki jest zwolniona z opodatkowania.

Pożyczka w rodzinie – nie zawsze musi być udokumentowana

Osoby z najbliższej rodziny są zwolnione z podatku PCC od pożyczek pieniężnych. 

Zgodnie z art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o PCC zwolnione z tego podatku są pożyczki pieniężne (bez względu na kwotę), które udzielane są na podstawie umowy zawartej pomiędzy osobami, o których mowa w art. 4a ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, w wysokości przekraczającą kwotę wolną, określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 tej ustawy (obecnie to 36 120 zł), pod warunkami:

  • złożenia deklaracji dotyczącej podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3) właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności;

  • udokumentowania otrzymania środków finansowych, przez biorącego pożyczkę, na rachunek bankowy, rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. 

 📣 Ważne!

Na złożenie formularza PCC-3 masz 14 dni od zawarcia umowy, a nie przelania pieniędzy. Ministerstwo zaznacza, że termin na złożenie deklaracji jest nieprzywracalny. Oznacza to, że nie usprawiedliwia Cię nawet choroba. 

Pojęcie najbliższej rodziny może być rozumiane różnie, warto więc skupić się na tym, jak do sprawy podchodzi fiskus. Wiedz, że istnieją grupy podatkowe, do których należą określeni członkowie rodziny i są to:

  • Zerowa grupa podatkowa – należą do niej wstępni tj. rodzice i dziadkowie, zstępni, czyli dzieci i wnuki, a także małżonkowie, rodzeństwo, pasierb, macocha i ojczym.

  • Pierwsza grupa podatkowa – należą do niej wszystkie osoby z grupy zerowej i dodatkowo synowa, zięć i teściowie.

  • Druga grupa podatkowa – należą do niej zstępni rodzeństwa (np. dzieci brata), rodzeństwo rodziców, małżonkowie rodzeństwa małżonków, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie innych zstępnych, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków.

  • Trzecia grupa podatkowa – należą do niej pozostałe osoby, także spoza rodziny.

Deklaracji PCC-3 nie musisz składać w terminie 14 dni, jeśli umowa została zawarta w formie aktu notarialnego.

Zobacz też: Zalety pożyczek prywatnych.

Kiedy należy zapłacić podatek od pożyczki w rodzinie, a kiedy zgłosić się do urzędu skarbowego?

Wiesz już, jak fiskus klasyfikuje poszczególne osoby z rodziny. Czas określić, jak zachować się w sytuacji, gdy pożyczasz pieniądze od konkretnej osoby.

[ Zerowa grupa ]

Pożyczki od osób zaliczanych do tej grupy są całkowicie zwolnione z podatku.

Niemniej jeśli kwota przekracza 36 120 zł, należy złożyć deklarację PCC-3 w urzędzie skarbowym w terminie 14 dni od otrzymania pieniędzy. Konieczne jest także udokumentowanie otrzymania pożyczki.

[ Pierwsza grupa ]

W tym przypadku pożyczki do kwoty 36 120 zł są zwolnione z podatku. Nie ma także obowiązku informowania urzędu skarbowego. Natomiast, gdy kwota pożyczki od zięcia lub synowej, przekroczy wartość 36 120 zł, to musisz zapłacić podatek. Pozostałe osoby z tej grupy należą jednocześnie do zerowej grupy, a co za tym idzie, ta zasada ich nie dotyczy.

[ Druga i trzecia grupa ]

Pożycza od osób z II i III grupy podatkowej zawsze wymaga opłacenia podatku od czynności cywilnoprawnych. Jako pożyczkobiorca masz 14 dni na złożenie druku PCC-3 od momentu otrzymania pieniędzy.

36 120 zł nie dotyczy pojedynczej pożyczki. Stawka podatku od czynności cywilnoprawnych

Warto zaznaczyć, że kwota 36 120 zł nie dotyczy pojedynczej pożyczki, ale jest to suma wszystkich pożyczek udzielonych od jednej osoby w ciągu ostatnich 5 lat. Jeśli łączna wartość pożyczek od członka rodziny należącego do zerowej grupy podatkowej przekroczy tę kwotę, należy pamiętać o kilku ważnych kwestiach:

  1. Stawka podatku: Stawka podatku od czynności cywilnoprawnych wynosi 0,5%.

  2. Termin zgłoszenia: Osoby, które biorą pożyczkę przekraczającą kwotę 36 120 zł, muszą zgłosić deklarację PCC-3 w urzędzie skarbowym w ciągu 14 dni od zawarcia umowy. Opóźnienie w złożeniu deklaracji, nawet o jeden dzień, powoduje utratę zwolnienia podatkowego i konieczność opodatkowania kwoty na zasadach ogólnych.

  3. Konsekwencje niezgłoszenia: Brak zgłoszenia pożyczki w urzędzie skarbowym może skutkować naliczeniem stawki sankcyjnej w przypadku kontroli, która wynosi 20%. Deklarację PCC-3 można złożyć przez internet lub osobiście w urzędzie skarbowym.

Ministerstwo Finansów: Kto może skorzystać ze zwolnienia z podatku?

W biuletynie Ministerstwa Finansów przeczytać można, że: „Ze zwolnienia może skorzystać każdy, kto otrzymał pożyczkę pieniężną od osób z najbliższej rodziny, czyli od:

  • żony, męża,

  • zstępnego np. córki, syna, wnuczki, wnuka, prawnuczki, prawnuka,

  • wstępnego np. matki, ojca, babci, dziadka, prababci, pradziadka,

  • pasierbicy, pasierba,

  • siostry, brata,

  • macochy, ojczyma.

Jeżeli pożyczka pieniężna pomiędzy wymienionymi osobami przekracza 9 637 zł (łącznie z wartością pożyczek pieniędzy lub rzeczy z ostatniego okresu i 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiła ostatnia pożyczka od tej samej osoby), zwolniona jest od podatku od czynności cywilnoprawnych, pod warunkiem złożenia deklaracji PCC-3 oraz udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę.

Przeczytaj także: Jakie warunki trzeba spełnić, żeby dostać kredyt? Sprawdzamy kredyt hipoteczny i gotówkowy.

Darowizna a podatek od spadków i darowizn

Przekazanie pieniędzy najbliższym może być zwolnione z podatku od darowizn, pod warunkiem spełnienia warunków określonych w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Jednym z najważniejszych wymogów jest zgłoszenie darowizny (nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych) w ciągu sześciu miesięcy od jej dokonania.

Wymagane formalności:

  • Zgłoszenie darowizny – należy wypełnić formularz SD-Z2 (wersja 6) i wysłać go do właściwego naczelnika urzędu skarbowego, zgodnie z miejscem zamieszkania lub siedzibą obdarowanego.

  • Forma notarialna – nie musisz zgłaszać pożyczki, jeśli umowa zawarta jest w formie aktu notarialnego. Obowiązek zgłoszenia do US leży po stronie notariusza.

  • Forma przekazania darowizny – pieniądze muszą wpłynąć na rachunek bankowy nabywcy lub SKOK-u albo za pomocą przekazu pocztowego.

[ Brak ograniczeń liczby i częstotliwości darowizn ]

Nie ma żadnych ograniczeń co do liczby, częstotliwości ani wartości darowizn między członkami najbliższej rodziny. Możliwe jest zawarcie umowy darowizny na rzecz jednego członka rodziny, a następnie kilka miesięcy później dokonanie kolejnej darowizny w odwrotnym kierunku. Na przykład siostra może przekazać darowiznę bratu w sierpniu 2023 roku, a następnie brat może przekazać darowiznę siostrze w późniejszym terminie.

Zachowanie tych procedur zapewnia zgodność z przepisami i umożliwia korzystanie ze zwolnień podatkowych przy przekazywaniu darowizn w rodzinie.

Darowizna czy pożyczka – które rozwiązanie jest bezpieczniejsze?

Jeśli chodzi o przekazywanie pieniędzy w rodzinie, istnieją różne podejścia, ale warto zastanowić się, które z nich jest bezpieczniejsze z punktu widzenia prawnego i podatkowego.

[ Pożyczka ]

Pożyczka wydaje się bardziej bezpiecznym rozwiązaniem, zwłaszcza gdy planowany jest późniejszy zwrot środków. Umowa pożyczki jest formalnym dokumentem, który jasno określa warunki zwrotu pożyczonych pieniędzy, co może zapobiec potencjalnym konfliktom i nieporozumieniom. Ponadto, pożyczki udzielane rodzeństwu korzystają ze zwolnienia z podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC), co dodatkowo upraszcza formalności.

[ Darowizna ]

Darowizna, choć zwolniona z podatku od darowizn przy spełnieniu określonych warunków, nie jest zwrotna. Jeśli relacje rodzinne się pogorszą, odzyskanie darowanych środków może być trudne. Kodeks cywilny przewiduje zwrot darowizny tylko w przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego, co stanowi wysoki próg dowodowy.

Z punktu widzenia bezpieczeństwa prawnego i pewności zwrotu środków, pożyczka jest bardziej bezpiecznym rozwiązaniem niż darowizna. Pożyczka pozwala na jasno określenie warunków zwrotu i korzysta ze zwolnienia podatkowego, co czyni ją bardziej przewidywalną i mniej ryzykowną w przypadku zmian w relacjach rodzinnych.

Co powinno znaleźć się w umowie pożyczki?

Umowa pożyczki na kwotę poniżej 500 zł może zostać zawarta ustnie. Natomiast wszelkie poważniejsze transakcje powinny mieć formę pisemną. To pozwala jednoznacznie rozstrzygnąć, w razie sporów lub niejasności, jakie obowiązki mają obie strony i czy wywiązały się z nich bez zarzutu.

Umowa udzielenia pożyczki powinna przede wszystkim wskazywać jednoznacznie strony. Należy zatem wymienić w niej pożyczkodawcę (wraz z danymi takimi jak PESEL i numer dowodu osobistego) oraz pożyczkobiorcę. Jeśli obie strony łączy pokrewieństwo, powinno się w treści umowy wskazać na relację.

Poza podstawowymi danymi uczestników transakcji w umowie należy wymienić:

  • Datę i miejsce zawarcia umowy.

  • Typ zobowiązania („pożyczkodawca udziela pożyczkobiorcy pożyczki”).

  • Wysokość zobowiązania, również słownie.

  • Okres pożyczki.

  • Wysokość oprocentowania (jeśli występuje).

  • Sposób wypłaty pożyczki (np. „zostaną przekazana na rachunek płatniczy pożyczkobiorcy w banku X nr XX).

  • Wysokość odsetek za opóźnienie w spłacie zobowiązania.

  • Zobowiązanie pożyczkobiorcy do zapłaty podatku lub zgłoszenia pożyczki w urzędzie skarbowym.

Umowa powinna zostać przygotowana w dwóch identycznych egzemplarzach, dla obu stron i opatrzona podpisami. W jej treści można także wskazać, że ewentualne zmiany ustaleń będą musiały mieć formę pisemną i być zaakceptowane przez obie strony.

Jeśli pożyczka jest oprocentowana, pożyczkodawca będzie miał jeszcze jeden obowiązek – w rocznym zeznaniu podatkowym będzie musiał wykazać dochód z odsetek i zapłacić od niego podatek.

📝 Wzór umowy pożyczki rodzinnej

UMOWA POŻYCZKI 

zawarta w dniu [daty zawarcia umowy pożyczki] w [miejsce] pomiędzy:

1. [Imię i nazwisko pożyczkodawcy], zamieszkałym w [adres], PESEL, numer dowodu osobistego 

a 

2. [Imię i nazwisko pożyczkobiorcy], zamieszkałym w [adres], PESEL, numer dowodu osobistego. 

Jeśli obie strony łączy pokrewieństwo, strony zgodnie oświadczają, że relacja pomiędzy nimi to: [opis relacji, np. brat, siostra, kuzyn itp.].

Strony zgodnie oświadczają, że: 

§1 

Pożyczkodawca udziela pożyczkobiorcy pożyczki w wysokości [kwota] zł (słownie: [kwota słownie] zł). 

§2 

Pożyczka zostanie wypłacona w formie przelewu bankowego na konto pożyczkobiorcy nr [numer konta] w banku [nazwa banku]. 

§3 

Pożyczkobiorca zobowiązuje się do zwrotu pożyczki w terminie do [data zwrotu] na konto pożyczkodawcy nr [numer konta] w banku [nazwa banku]. 

§4 

Oprocentowanie pożyczki wynosi [oprocentowanie]% w skali roku. Odsetki będą naliczane od dnia wypłaty pożyczki do dnia jej zwrotu. 

§5 

W przypadku opóźnienia w spłacie pożyczkobiorca zobowiązuje się do zapłaty odsetek za opóźnienie w wysokości [wysokość odsetek]% rocznie. 

§6 

Pożyczkobiorca zobowiązuje się do złożenia deklaracji PCC-3 w urzędzie skarbowym w ciągu 14 dni od dnia zawarcia umowy. 

§7 

Wszelkie zmiany umowy wymagają formy pisemnej i zgody obu stron. 

Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.

[Podpis pożyczkodawcy] [Podpis pożyczkobiorcy]

Pożyczka od rodziny się opłaca?

W przypadku pożyczek od rodziny wszystko opiera się na zaufaniu. Przeważnie nie podpisujesz żadnej umowy i często nie ma konkretnego terminu jej zwrotu. Co więcej, tego rodzaju pożyczki nie są obciążone odsetkami. Oznacza to, że żadne ze stron się nie wzbogaca.

Pożyczka od rodziny może być opłacalnym i wygodnym rozwiązaniem, pod warunkiem przestrzegania przepisów i formalności. To sposób na szybkie uzyskanie potrzebnych środków bez dodatkowych kosztów, a jednocześnie zachowanie zgodności z przepisami prawa podatkowego.