Poniższy artykuł w sposób rzeczowy i operacyjny omawia najważniejsze zagadnienia – ze szczególnym uwzględnieniem kwestii praktycznych (harmonogramy, koszty, zabezpieczenia, ryzyka) – tak, aby interesy pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy były adekwatnie chronione.
Definicja umowy pożyczki - poznaj ją przed zawarciem umowy pożyczki pieniężnej
Pożyczka polega na tym, że pożyczkodawca przekazuje pożyczkobiorcy określoną kwotę pieniędzy albo rzeczy oznaczone co do gatunku (np. paliwo, zboże, złoto). Od tej chwili pożyczkobiorca staje się ich właścicielem. Jego obowiązkiem jest oddanie nie tych samych banknotów czy rzeczy, ale dokładnie takiej samej ilości pieniędzy albo rzeczy tej samej jakości.
W praktyce spotykamy więc dwa rodzaje pożyczek: pieniężne i rzeczowe. Prawo daje stronom dużą swobodę w ustalaniu warunków takiej umowy, dlatego można ją szczegółowo dopasować do potrzeb i zabezpieczyć się przed ryzykiem.
📌 Pożyczka pieniężna - postanowienia umowne
Przy pożyczce pieniężnej zwrot oznacza, że oddaje się tę samą ilość pieniędzy, jaką się otrzymało – nie tych samych banknotów, tylko równowartości w pieniądzu. Dlatego w umowie warto określić:
✔️ wysokość pożyczki i walutę,
✔️ termin zwrotu pożyczki,
✔️ sposób spłaty (np. gotówka, przelew),
✔️ zasady naliczania odsetek albo innych kosztów.
Dzięki temu wiadomo dokładnie, ile i kiedy trzeba oddać, a obie strony mają jasność co do swoich obowiązków.
📌 Pożyczka rzeczowa – czym jest i jak jej udzielić?
Przy pożyczce w rzeczach (np. towarach) zwrot polega na oddaniu ekwiwalentu – czyli tej samej ilości, tego samego gatunku i jakości. Żeby uniknąć nieporozumień, warto ustalić:
✔️ jak dokładnie mierzy się ilość i jakość towaru,
✔️ protokół potwierdzający przekazanie i zwrot,
✔️ zasady rozliczania ewentualnych braków czy strat w trakcie używania.
Dzięki temu pożyczkobiorca oddaje równowartość tego, co dostał, a ewentualne różnice są jasno opisane i nie powodują sporów.
W jakie formie zawierana jest umowa pożyczki?
Jeżeli wartość przekracza 1000 zł, zawarcie pożyczki wymaga zachowania formy dokumentowej. W realiach biznesu to plus – dokumentuje ustalenia, wspiera windykację i ubezpiecza obie strony. Forma dokumentowa to nie tylko „papier z podpisem”. Dopuszcza się też trwały nośnik z identyfikowalnym autorem (e-mail, podpisany PDF, kwalifikowany podpis elektroniczny), dlatego wszelkie zmiany także warto objąć klauzulą o zachowania formy dokumentowej.
Dobrą praktyką jest uprzednie przygotowaniem umowy pożyczki, jest to tzw. draft, którym strony wymieniają się e-mailem jeszcze przed zawarciem umowy pożyczki pieniężnej. Pozwala on na spokojnie zapoznać się z warunkami spłaty i przeprowadzić jeszcze w tym zakresie ewentualne negocjacje.
Strony podpisujące umowę pożyczki
W pożyczce są dwie strony umowy:
👉 dający pożyczkę (pożyczkodawca),
👉 biorący pożyczkę (pożyczkobiorca).
Niezależnie od relacji (B2B, B2C, rodzinne), identyfikacja stron, reprezentacja (przy spółkach) oraz rzetelne oświadczenia informacyjne (np. o braku egzekucji) wzmacniają pozycję prawną i interesy pożyczkodawcy oraz porządkują oczekiwania, które mają przysługiwać zarówno pożyczkobiorcy, jak i pożyczkodawcy. W dobrze skonstruowanej umowie pożyczki pieniężnej zawieranej poza bankiem powinny być chronione interesy każdej ze stron umowy pożyczki - dającego i biorącego określoną ilość pieniędzy.
Zawarcie umowy pożyczki i wydanie przedmiotu pożyczki
Zawarciem umowy pożyczki pieniężnej (albo rzeczowej) jest wymiana oświadczeń – od tej chwili obowiązują ustalenia, w tym o przyszłej wypłacie/transferze. Równolegle warto precyzyjnie opisać wydania przedmiotu pożyczki:
-
wskaż dzień wydania przedmiotu pożyczki (datę graniczną), sposób przekazania (np. w gotówce, przelewem) oraz rachunek;
-
ustal, w jaki sposób odbędzie się potwierdzenie odbioru (mail/SMS) – ułatwia to rozliczenia i liczenie terminów;
Elementy, które powinny znaleźć się w umowie pożyczki
📍 Przedmiot umowy
W umowie określamy, co jest jej przedmiotem: pieniądze (np. w PLN, EUR) albo rzeczy tego samego rodzaju (np. zboże określonej klasy, paliwo o danej specyfikacji). Jeśli chodzi o rzeczy, trzeba podać normę jakości, sposób ich mierzenia i dopuszczalne odchylenia, tak aby zwrot obejmował dokładnie tę samą ilość i jakość.
📍 Kwota i waluta
Zapisujemy kwoty pożyczki cyframi i słownie. Gdy waluta jest obca – dodajemy zasady przeliczeń i ewentualnej spłaty w PLN. W razie zmienności kursów, przy zabezpieczeniu hipotecznym dopuszczalne jest określenie suma zabezpieczenia roszczeń tak, aby obejmowała sumy kwoty pożyczki powiększonej o odsetki i koszty mieszczące się w granicach zabezpieczenia.
📍 Termin i harmonogram
Termin zwrotu pożyczki ustalamy jako konkretną datę lub harmonogram rat (miesięczny/kwartalny), precyzyjnie określając dzień, rachunek oraz ewentualną „regułę dnia wolnego” (co, gdy termin przypada w święto). Przy braku oznaczenia terminu – po wypowiedzeniu przez pożyczkodawcę dłużnik obowiązany jest oddać środki w ustawowym okresie liczonym od doręczenia wypowiedzenia.
📍 Odroczenia i modyfikacje
Życiowo potrzebne bywa odroczeniem terminu spłaty pożyczki; wprowadź prostą procedurę: e-mail/załącznik z nowym harmonogramem (dla dowodu – w tej samej formie co zasadnicza umowa). Takie aneksy są neutralne, o ile nie naruszają limitów kosztów i nie zmieniają istoty świadczenia.
📍 Wcześniejsza spłata
Warto przewidzieć pewne zabezpieczenia i elastyczność dotyczące wcześniejszej spłaty pożyczki w dwóch przypadkach:
-
przy istotnym naruszeniu (brak rat, zbycie zabezpieczeń),
-
przy woli pożyczkobiorcy, aby spłacić zobowiązanie wcześniej.
Wówczas możliwe jest skrócenie okresu obowiązywania umowy. W pierwszym przypadku całe saldo staje się natychmiast wymagalne. W drugim przypadku zwrotowi podlega kwota kapitału bez dodatkowych opłat poza rozliczeniem należnych do dnia spłaty odsetek i faktycznie poniesionych pozaodsetkowych kosztów, jeśli umowa je przewiduje zgodnie z prawem.
📍 Termin zwrotu pożyczki – jak go ustalić?
🔵 Pożyczka z terminem oznaczonym – strony umawiają się na konkretną datę spłaty albo harmonogram rat. Warto od razu zapisać, co dzieje się, gdy termin spłaty wypadnie w weekend lub święto, oraz w jakiej kolejności zaliczane są wpłaty (najpierw koszty, potem odsetki, a na końcu kapitał).
🔵 Pożyczka bez terminu – jeśli umowa nie podaje daty zwrotu, pożyczkobiorca musi oddać pieniądze w ciągu 6 tygodni od chwili, gdy pożyczkodawca wypowie umowę. Dzięki temu zobowiązanie nie trwa bez końca.
W obu przypadkach ważna jest dobra dokumentacja: wezwania do zapłaty, noty odsetkowe i dokładny wykaz wpłat sprawiają, że ewentualne dochodzenie należności jest dużo łatwiejsze.
📍 Waluta i wybór prawa
Przy pożyczkach transgranicznych strony mogą rozważyć dokonania wyboru prawa obcego. Warto jednak pamiętać, że bezwzględnie obowiązujące normy (np. ograniczenia kosztów w relacjach konsumenckich) mogą obowiązywać niezależnie od wyboru. Walutę świadczenia opisujemy precyzyjnie – kurs przeliczeniowy, dzień przeliczenia, ewentualne prawo spłaty w PLN.
Zawarcie i wydanie: kiedy powstaje obowiązek przekazania środków?
Chwila zawarcia i uruchomienie 🔎
Pożyczka jest skuteczna już od chwili zawarcia umowy. Dalej należy wskazać „techniczną” datę uruchomienia środków – dnia wydania przedmiotu pożyczki – i sposób: przelew, gotówka, depozyt notarialny. Czyste brzmienie klauzul likwiduje pole do sporów o moment rozpoczęcia naliczania odsetek.
Wstrzymanie wydania 🔎
Gdy po podpisaniu umowy zwrot pożyczki staje się obiektywnie wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego biorącego, pożyczkodawca może odmówić wydania przedmiotu pożyczki. Takie uprawnienie przysługuje dającemu pożyczkę tylko wtedy, gdy o ryzyku nie wiedział (i nie mógł z łatwością się dowiedzieć) przy podpisywaniu kontraktu.
Przedawnienie roszczenia o wydanie 🔎
Jeżeli pożyczkodawca nie wydaje środków, roszczenie biorącego pożyczkę o wydanie istnieje, lecz wydanie przedmiotu pożyczki przedawnia się szybciej niż standardowe roszczenia – dlatego w razie zwłoki nie wolno zwlekać z wezwaniem do spełnienia świadczenia. Dobrze wskazać w umowie jasną datę i godzinę transferu, aby bez wątpliwości wyznaczyć punkt odniesienia.
Odsetki, koszty, podatki związane z pożyczką
Odsetki umowne i za opóźnienie
W części dotyczącej kosztów należy wskazać:
❌ stawkę odsetek umownych (za korzystanie z kapitału),
❌ odsetki za opóźnienie – naliczane z mocy prawa po terminie, chociażby biorący pożyczkę poniósł lub nie poniósł realnej szkody.
Wskazujemy również, że dla biorącego pożyczkę odsetki oraz inne koszty nie mogą przekroczyć prawnych limitów (np. odsetek maksymalnych).
Pozaodsetkowe koszty w pożyczkach konsumenckich
W pożyczkach konsumenckich obowiązują ustawowe sufity:
❌ maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów oraz
❌ łącznej wysokości pozaodsetkowych kosztów w całym okresie kredytowania.
Dlatego każde wynagrodzenie inne niż odsetki (prowizje, opłaty przygotowawcze, monity) projektujemy tak, aby zachować ustawowe progi – przekroczenia nie będą skuteczne. W umowie warto przewidzieć mechanizm automatycznego obniżenia kosztów do dopuszczalnego pułapu.
Podatki związane z pożyczką
Pamiętaj o tym, że zawarcie umowy pożyczki wiąże się także z koniecznością zapłacenia podatku. PCC przy pożyczkach prywatnych to co do zasady 0,5% podstawy – zwyczajowo płaci pożyczkobiorca; praktycznie warto wskazać, czy koszty ponosi on w całości, czy „z wyłączeniem opłat notarialnych” (najczęstszy podział).
Zabezpieczenie, czyli ochrona interesów dającego pożyczkę
Celem zabezpieczeń jest realny wpływ na ściągalność świadczenia i skrócenie dystansu do egzekucji. Udzielić zabezpieczenia zwrotu pożyczki powinien pożyczkobiorca adekwatnie do kwoty oraz profilu ryzyka. Co może posłużyć jako zabezpieczenie dla dającego pożyczkę?
📢 Poręczenie osobiste – proste, szybkie, ale wymaga weryfikacji majątku poręczyciela.
📢 Weksel in blanco – działa, lecz wymaga dyscypliny formalnej i dobrej deklaracji wekslowej.
📢 Zastaw rejestrowy / przewłaszczenie na zabezpieczenie – użyteczne przy ruchomościach i towarach.
📢 Hipoteka – zabezpieczenia przyjmującego postać hipoteki na nieruchomości; w treści wskazujemy suma zabezpieczenia roszczeń (kwota graniczna, która obejmuje kapitał, odsetki i wybrane koszty). W zapisach można zastrzec walutę sumy zabezpieczenia, sposób jej przeliczania i katalog świadczeń objętych ochroną.
📢 Poddanie się egzekucji – oświadczenie w akcie notarialnym skracające drogę do komornika po terminie wymagalności.
Warto warunkować wypłatę środków ustanowieniem zabezpieczenia pożyczki – wypłata nastąpi po przedstawieniu wpisu hipoteki/umowy zastawu/aktu notarialnego. Koszty procedur dzielimy transparentnie, np. „pożyczkobiorca ponosi koszty ustanawiania zabezpieczeń z wyłączeniem opłat notarialnych” (lub odwrotnie).
Odpowiedzialność za wady rzeczy i szkody
Jeśli umową została udzielona pożyczka na rzeczy (np. surowce), a otrzymany materiał ma wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, jeżeli o wadach wiedział i nie uprzedził.
Jeżeli wada była łatwa do zauważenia, odpowiedzialność może być ograniczona. Tę regulację warto wzmocnić w umowie szczegółowym trybem reklamacyjnym (termin, forma zgłoszenia, sposób weryfikacji jakości).
Kiedy można odmówić wypłaty mimo zawarcia umowy pożyczki?
Jeżeli po podpisaniu pojawia się realna wątpliwość co do zwrotu pożyczki np. z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony, dający pożyczkę ma prawo do odstąpienia i odmowy wydania (zabezpieczenie przed oczywistym ryzykiem). Nie zadziała to jednak, gdy pożyczkodawca o tej sytuacji wiedział (lub z łatwością mógł się dowiedzieć) już przy zawieraniu umowy pożyczki.
Również w tym aspekcie interesy pożyczkobiorcy są chronione, ale tylko przez określony czas. Jeżeli pożyczkodawca nie wydaje środków w umówionym terminie można dochodzić wywiązania się z umowy i wydania przedmiotu pożyczki, ale tylko przez 6 miesięcy od daty, w której miało nastąpić. Po tym czasie roszczenie się przedawnia.
Pożyczka a inne instytucje: użyczenie i kredyty bankowe
Umowy użyczenia to co innego: oddaje się rzecz do nieodpłatnego korzystania, nie dochodzi do przeniesienia własności. W pożyczce – przeciwnie – następuje transfer własności (np. własność biorącego określoną ilość środków), a zwracany jest ekwiwalent.
Pożyczka różni się też od kredytów bankowych, które są zastrzeżone dla banków i SKOK, z odmiennym reżimem nadzorczym i informacyjnym. Pożyczka jest elastyczniejsza, lecz dla osób prywatnych i tak obowiązują procedury, w tym badanie zdolności kredytowej i weryfikowanie baz dłużników.
Klauzule, które działają w praktyce (z przykładami zapisu)
Nie każdy wie, jak sporządzić poprawną umowę pożyczki. Dający pożyczkę, tak samo jak ten, który ją otrzymuje mogą jednak skorzystać z gotowych wzorów oraz klauzul. Poniżej kilka propozycji, jak mogą brzmieć takie zapisy dotyczące pożyczki. Dający pożyczkę zobowiązuje się do ich respektowania, tak samo jak osoba, która od niego pieniądze lub rzeczy pożycza.
➡️ Wydanie i przelew
„Pożyczkodawca pożyczkę zobowiązuje się przenieść i wydać przedmiotu pożyczki w postaci środków pieniężnych na rachunek …, najpóźniej do dnia … (dnia wydania przedmiotu pożyczki).”
➡️ Zwrot i termin
„Biorący zobowiązuje się do zwrot pożyczki (kapitału) w terminach określonych w harmonogramie stanowiącym załącznik nr 1. Termin zwrotu pożyczki przypada w ostatnim dniu okresu pożyczkowego.”
➡️ Odsetki i opóźnienie
„Za okres korzystania Pożyczkobiorca zapłaci biorącego pożyczkę odsetek według stopy …; po upływie terminu wymagalności należą się odsetki za opóźnienie, chociażby biorący pożyczkę poniósł lub nie poniósł szkodę.”
➡️ Koszty pozaodsetkowe
„W relacji z konsumentem pozaodsetkowe koszty nie przekroczą maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów oraz łącznej wysokości pozaodsetkowych kosztów przewidzianych przepisami. Nadwyżka nie jest należna.”
➡️ Zabezpieczenia
„Warunkiem uruchomienia jest wpis hipoteki (zabezpieczenia przyjmującego postać hipoteki) do kwoty suma zabezpieczenia roszczeń … zł, obejmującej sumy kwoty pożyczki powiększonej o odsetki i koszty w granicach sumy oraz akt notarialny o poddaniu się egzekucji (art. 777 k.p.c.). Wypłata nastąpi po ustanowieniem zabezpieczenia pożyczki.”
➡️ Wstrzymanie wypłaty
„Pożyczkodawca może odmówić wydania przedmiotu pożyczki z uwagi na ujawnione po zawarcia umowy okoliczności wskazujące na istotny spadek wypłacalności Pożyczkobiorcy z powodu złego stanu majątkowego; uprawnienie nie dotyczy sytuacji znanych przy podpisywaniu.”
➡️ Prolongata
„Strony mogą uzgodnić odroczeniem terminu spłaty pożyczki; skuteczność wymaga formy dokumentowej (e-mail) oraz aktualizacji harmonogramu.”
➡️ Zapis o możliwości wypowiedzenia umowy
„W razie zwłoki przekraczającej … dni lub naruszenia warunków zabezpieczeń, Pożyczkodawca może wypowiedzieć Umowę ze skutkiem natychmiastowym; z dniem doręczenia wypowiedzenia uważa się, że skrócono czas obowiązywania umowy i całe saldo stało się wymagalne.”
➡️ Prawo i sąd
„Prawem właściwym jest prawo polskie; strony dopuszczają dokonania wyboru prawa obcego w zakresie dozwolonym przepisami bezwzględnie obowiązującymi.”
Aby udzielona pożyczka była poprawnie skonstruowana, zgodna z prawem i chroniąca interesy każdej ze stron, umowa o jej udzielenie powinna być możliwie precyzyjna. Składając na dokumencie swój podpis, biorący pożyczkę zobowiązuje się do jej oddania, a dający ma przenieść na własność biorącego towary lub pieniądze. Ważne, aby tę samą ilość pieniędzy otrzymać z powrotem lub zagwarantować sobie naprawienie szkody, gdy taka wystąpi.
Jeśli nie chcesz ryzykować umów z innymi osobami prywatnymi lub firmami o niepewnej reputacji, sprawdź oferty zaufanych instytucji pozabankowych.
Publikacja zawiera linki afiliacyjne.
Komentarze